Datasets:

rzgar
/

kurdish_sorani_literatures

id stringlengths 1 5	title stringlengths 1 99	author stringclasses 172 values	book stringclasses 254 values	content stringlengths 13 55.6k
1	جواوی ئاغا عەنایەت بۆ موحەممەد بەگی ڕۆستەمی	ئاغا عینایەت (1881-1957)	دیوانی ئاغا عینایەت	دۆستەکەی گیانی ڕۆستەمیناوی تایبەت نەژاد نامەی شیرینت خەمان دا وە باد ئەشعاری مەربووت مەعدەنی شعوور سەیقەل کریابێ بە وێنەی بلوور موناجاتی خاس دڵ پەسەندیدە وانام و ساوام وە هەر دوو دیدە ئاهەنگی ئەشعار فیردەوسیت وەندم جە دوڕ ئەفشانیت من حەیران مەندم ئەشعارت جە لام وێنەی شەکەرەن من جە واتەی وێم قەلبم پەکەرەن حەیفەن قاتی بۆ ئەو شیرین وەی تەڵخ ئەو ئاوی سافەن ئێد لەجەن هەم بەڵخ ئەو دانەی گوهەر ئێد سەنگی خاران ئەو پارچەی حەریر ئێد کۆنەی شاران ئەو خشتی میعمار باش هۆسای یەمەنناوی تایبەت ئێد کەلارە کۆن گڵ و خاک و شن فیعلەن ئەساسەی تەحریرم نییەن پەی سەبتش ئایر نە قەلبم شییەن نیگاش مەداروون تا دەرجش کەروون هەر وەخت وەسیلەش وە دەس باوەروون قاتی پاتی بۆ خاس چەنی خراو تا بۆ وە شەربەت شەکەر چەنی ئاو یادگارییەن پەی کەسێ مانۆ شایەت دروودێ پەیمان بکیانۆ وەسیلەش فەوری حازر دیاری دەرج کەردم نە فەوق پەی یادگاری ئیزهاری مەئیوس کەم سەوادی وێت بێ عیلم و تەحسیل نامورادی وێت کەردەبێت وە لام منیچ هەر بەو دەرد جە کول کەس بەتەر کەم فام و ڕەنگ زەرد دمای پەنجا ساڵ ڕەنج و کەردەی وێم ئیسە سابتەن مەعلووم بییەن لێم هەرچێوم کەردەن کول پەشیمانم هەر یەک دەردێوەن نە ڕووی زامانم ئینە کول باعیس بێ ئیتلاعییەن بێ خەبەر نە چەرخ دنیای فانییەن بێ عیلم و سەواد جە نادانییەن عاقڵ کەی کارش پەشیمانییەن بازە با سووچیۆ وەی داخ و وەی دەرد جە هەردوو دنیا مەحرووم و دڵسەرد بەڵام عەزیزم تەقسیرمان نییەن مەحەل موحەققەر تەنگ و وردییەن مەدرەسەی علووم عەقڵ و فام و بەخت یا سایەی دیوار یا نە پای درەخت فەیلەسووفی عەقڵ کانی مەعریفەت ڕەواج دەهەندەی عیلم و شەریعەت ئەو ڕۆ نیشانەی دەر وە دەرمان بی مەلا عەلی مراد، تەعلیم دەرمان بی ئەو ئێمەش یاونا وەی پایەی بڵەند شيخ الازهرعەرەبی بی ئەو پیری پڕ فەند
2	سکاڵا لە پیریی و ژیانی نالەباری بەندیخانە	ئاغا عینایەت (1881-1957)	دیوانی ئاغا عینایەت	دڵم نە جۆشەن ... یاران هامسەران دڵم نە جۆشەن قوڵ مەدۆ وەهەم بەس نەخرۆشەن سفیدی تاڵەم چون سیاپۆشەن قەلب میحنەتبار دایم بێهۆشەن چەن فیکر و خەیاڵ زوخاو نە تۆشەن کوورەی ئەهەنگەر جەلاش خامۆشەن سەماوەر جەو بۆن هەر نە خرۆشەن کەللەم بێڕەمەق مدران وە پاوە ئینتیزار مەرگ بەیۆ جە لاوە گۆش بەرگی نمناک ماتەمی پۆشان دیدە پەی بینش هەر پا نە حاشان مووی سیا مەیلش وە من نەمەندەن سفید نە موڵکش خۆ بەزرش شەندەن قرمزی ڕوخسار خەزانش کەردەن باد بەرگی خەزان هەرد ئەو هەرد بەردەن پیری و جوانی ئەسڵەحە پۆشان کەمەندی پیری جوانی کێشان وەی تەور گرفتار دامی ئەو بییەن تا ئاخر نەفەس خەلاسیش نییەن دەندان خۆ ئەسڵەن توخمش نەمەندەن دەلاکی پیری نە ڕیشەش کەندەن ڕوخساری سافم چرچ و ئاوێزان نووری بەشەری نە ئەو گورێزان پیری وە سوپای شەڕ ئەنگێزەوە سوارەن یەک یەک وە شەودێزناوی تایبەتەوە زەفەر وە لەشکەر جوانی بەردەن نە قەڵعەی وجوود مەحسوورش کەردەن نمازۆ یۆشان بکەران هاوار هەر ڕۆ یەکێشان مەکێشۆ وەدار سێدارە نە پای قەڵعە نە کارەن تێخی جەلادیش نە زەهری مارەن دەسبەردار نییەن تا نەفەس دارۆ تا ئاخر لاشەش وە خاک مەسپارۆ دنیا هەر وەی تەور ئامان و شییەن چەن هەزار هەزار عەنایەتناسناوی ئەدەبی دییەن
3	فیکری جوانی	ئاغا عینایەت (1881-1957)	دیوانی ئاغا عینایەت	فیکری جوانی ... کەوتەن وە یادم فیکری جوانی بەدبەختیی بەختم با خاس بزانی ڕەنج و مەشەققەت نەی دنیای فانی هێمای نەفامام جە زیندەگانی نەویارام یەک ڕۆ وە کامەرانی هێمای نەچەشتم هەوای گەرم و سەرد داخڵ وە فرقەی بەدبەختانم کەرد فرسەتش نەدام بزانوون دەردان جە ئەدا و بابۆ مەحروومش کەردان جە ماڵ و ئەمواڵ خەیلێ فراوان پەی من وە جا مەن میراسی ئەوان ڕۆزگار ناستش بنیشوون وە شاد هەر ڕۆ وە دەردێ یەکسەر شی وە باد شەرحش خاس نییەن پەرێ ئەوگاران مەبۆ وە سەربار پەی دەردەداران وەلحاسڵ وەی تەور ویارام چەن ساڵ ڕۆ نە ڕۆ بەتەر نە فیکر و خەیاڵ چەن ڕۆ نە مەکتەب موعەلیم وەندم کۆرە سەوادێ وە دەست ئاوەردم تا ئاخر هەوای سواری کەردم چەن ڕۆ بویارۆن هەم چەنی مەردم ئەسپ و زین چەنی تفەنگ و قەتار کارم هەر ئید بێ نە سوب تا ئێوار چەنی ڕەفێقان مەکەردم بازی گاهێ سواری گا تیرئەندازی ئەو ڕۆ نەو زەمان گەدا تا دەروێش تایفولملووک هەر کەس پەرێ وێش هەر کەس لەشکرێ پەی وێش ڕازنا دەستە و بەستەیێ پەی وێش سازنا هەر کەس پەی کەسێ لەشکرێ کێشان جە قەتڵ و غارەت دەست نمەکێشان تەمامی ئێرانناوی تایبەت ئینە کارش بێ جە شا تا گەدا یە بازاڕش بێ شا چەنی میللەت، میللەت چەنی شا ئەو پەی ئیستیقلال، ئێد مەشرووتەخا چەن ساڵێ وەی تەور نە مابەین وییەرد ئاخر مەشرووتە، قاجارناوی تایبەت جەبەین بەرد ئەحکامی ئەوان پێچیا وە هەم مەجلیسی میللی نە جاش بی مەحکەم تا بیست و پەنج ساڵ دەورەی هەرج و مەرج هەر کەس هەر چێش بی تەمام کەردش خەرج جە موددەی مەساف ئی چەندین ساڵە هەر شارێ پەی وێش نەی فیکر و حاڵە تا شاران یۆتەر جە بەین مەوەردەن عەشایر تەمام تەرەقی کەردەن جە سەنەی هیجری ئەلف و شین و میم پەهلەویناوی تایبەت نە تەخت قاجارناوی تایبەت بی موقیم سەنەی قەمری من حیساب کەردم ئیشتیبا نەبۆ مەعلووم جە مەردم هەزار و سێسەد، چواری شەمسی تاجگوزاریش کەرد نیشت نەڕووی کورسی مەتڵەب با نەی جا بمانۆ پەی وێش بشین وەسەر وەخت تایفانی پێش هەر کەس نە جای وێش ئیستیقلالش بی هەر کەس خاک و ئاو یە مەحاڵش بی هەر یەک تەرتیبێ پەی وێش دا قەرار سوارە و نۆکەر ئەساسەی شکار هەر یۆ مەحاڵێ پەرێ شکارش هەر یاگێ وەش بی پەرێ هەوارش سیاچادران نە سەوزی و شەتاو فیکری ئەو تەمام دڵ کەردەن کەواو بۆی نەسیمی سوبح جە ئەترافاتش زوانم لاڵەن جە تەعریفاتش عەتری گوڵاڵان سەحرا و دەشت و دەر هەر یۆ نە ڕەنگێ مەکەردش زیوەر سەدای ژەرەژان نە سەر کڵاوان هەر یەک وە تەرزێ جەرگم شکاوان چریکەی شاهینان وەبانی ماوە هاژەی عوقابان وە ڕووی هەواوە هەر وەخت مەکەردیم ئارەزووی شکار نە شادی و وەشی ئەو ڕۆ تا ئێوار هەر کەس ئەساسەی وێش مەکەرد تەیار هەرچی لازم بی مەگیریا وە بار بنە و ئابداری ڕاهی مەکەردین شەو مەنزڵگامان وە کۆ مەوەردین مەپۆشان نەبەر بەرگی کۆگەردی لاقەید بین نە وەشت، نە گەرمی و سەردی چەند نەوجەوانان شۆخی تیرئەنداز پەی ئەوان جەرگم مەگێران وە گاز بەگزادە و نۆکەر ئەسڵەحە مەوەرد جەو دما وەکێڵ حەرەکەت مەکەرد ڕوو مەکەرد نە کۆ هەر یەک جە لایێ هەر یەک وە ڕەنگێ هەر یەک سەدایێ ئاهستە و کەم کەم پارێز مەوەردین ئاخر کەڵڕەمان نەزەر ماوەردین ئەوان بێ خەوف بین نە مەرگی وێشان بێ خەبەر جە حاڵ ئێشی گیان کێشان تفەنگی پەنج تیر لوول چوون سیا مار فیشەک چەشنی ڕەش مەکریان نە کار سەدای ماردەمان نە هەر کڵاوێ شێلک مەکەردن مەمدران تاوێ یۆ مەوات ئاما، یۆ وات من کوشتم یۆ وات ئافەرین بۆ دەست و مشتم تەفرەقە مەوین جەرگەی کەڵڕەمان هەر یۆ نە لایێ مەکریا بێ گیان ئەو نە خۆفی گیان وە ڕووی کەمەردا پەی ڕاگەی نەجات نە هەر گوزەردا تەقالا مەدا بەربشۆ وە بەر تفەنگچی نەو جا گرتەبێ گوزەر سەدای تفەنگان جە لارە کاوان دەنگ مەدا وە هەم، کاوان مەلاوان دیم ئاما کەڵێ سەرسام بیم لێوە کەم کەسێ دییەن ئەو شکڵ و شێوە شاخ و هەیکەڵش تەمام درشتەن خاڵ سیا و سفید خالق وێش ڕەشتەن شیم ئەو پارێزش بێ خۆف و خەتەر تا یاوا بەو جا گرتەبێم نەزەر عەجەب نە شادی ئەڕۆ نە مەردم ماردەم ئیشارەی ڕووی سینەش کەردم جە سەدای تفەنگ ڕۆ بی چەواشە کەفت نە ڕووی زەمین ئەو شێوە و لاشە تریقەی پەنج تیر وە سافی ماوە لوولە مەپێکا وە ڕووی هەواوە کەڵافە مەوەست وە ڕووی قەڵوەزدا توولی قەڵوەزەش نە هەزار گەزدا شیم ئەو سەرینش زامدار و خەستە من کەدیم ئەو حاڵ، ئەو شێوە و جەستە دیم کە مناڵۆ بەو حاڵ و بەو دەرد بەو زامی کاری هەناسانی سەرد هووناو جارییەن سەر تا وە دامان ئەوگارەن جە دەرد نە ئێشی زامان هۆرکێشام خەنجەر سەرش جیا کەم ئاما وە جواو چەنی من کەم کەم واتش بێ ئینساف هەرزەی هەرزەکار بێخەبەر جە دەرد چەرخی ڕۆزگار چەن ساڵەن وەی تەور ئینە کارتەن نەی گشت ئازارە چوون قەرارتەن کوشتاری ئێمە وە خاس مەزانی هەر وەخت کە یاوای وە پشیمانی باوەر وە نەزەر حاڵ و جەستەی من ئی هوون جاری جەستەی خەستەی من بێئەجر نییەن جە لای خوداوەند شا و گەدا چون هەم مەکێشۆ وە بەند تۆ کە نەبادەی جوانی مەستی حەرفی من جە لات نەدارۆ هەستی گۆش نەدام وە حەرف نەپەرسام جە ئەو سەر جیا کەردم وە دەوانی دەو هەرچی وە من وات بەو دڵەی پەڕ دەرد واتەی ئەو وە من ئەسەر نمەکەرد نەزانام گەردوون ئینە کارشەن هەر کەس وە دەردێ گرفتارشەن ساڵ نە دوازدە شاخ وێنەی کۆماج شا وە موڵکش بی وە کەس نەدێ باج چەندین سەییادان دیەبێ وە چەم چەند میر شکاران پێچابێ وە خەم تا ئەو ڕۆ ئەجەل نامەش پەی وانا پەنجەی تەقدیرش نەڕووی ئەو شانا قابیز ڕۆحش وە من دا قەرار هەر ئیدەن کارش چەرخی ڕۆزگار هەر کەس وە کەسێ گرفتار کەرۆ ئینسان و وەحشی مارۆ و مەوەرۆ لاشەش کەفتەبێ بەوێنەی گامێش ئەمن جە وەشی ئەو جە ئێشی وێش کەس نییەن ئەو حاڵ جەو وەخت بزانۆ ئەگەر بزانۆ چەنی دەس شانۆ ڕەفێقان نەو وەخت هەر یەک جە لایێ جەم بین نە لای من جە سایەی مایێ چەن بار هێزم جەماوەر کەردین ئایرێ نەوجا عەمەڵ ئاوەردین هەر کەس پەرێ وێش پوخت و پەز مەکەرد کەباب و چایی چەنی ئاوی سەرد هەر ڕۆ نە جایێ هەر شەو نە کاوێ هەر لەحزە بەزمێ نە سەر سەراوێ گاهـ تیرئەندازی نە وەر مەغاران گاهـ شۆنی کەڵڕەم نە سەر دیاران گاهێ وە تاپڕ وە ڕووی هەواوە گاهـ گاهـ وە پلچە وە سەری ماوە نە هەر شکارێ هەر ڕۆ وە بەزمێ هەر ڕۆ وە عەیشێ هەر ساتێ ڕەزمێ چەند ساڵ و چەند ماهـ وەی کارە وییەرد لاقەید جە غوسە و هەناسانی سەرد هیچ کەس نەپەرسێ نە شا تا دەروێش هەر کەس شایێ بێ نە مەحاڵ وێش من پەرێ ئەو ڕۆ جەرگم کەواوەن قووت قنیاتم زۆخ و هووناوەن ئەو ناز و نیعمەت ئەو شایی و وەشی یەکسەر وە یەک ڕۆ جە دەسمان بەرشی چون کەسێ نەبێ قەدرش بزانۆ عاقیبەت پاسەن مەبۆ نەمانۆ هەر کەس کەوتەبێ وەتەمای کەسێ فەرزەن جە بابۆ خەبەر نەپەرسێ کۆمەک وەنەگبەت یۆتەر مەکەردەن هەر کەس وە نەوعێ نە بەین مەوەردەن جە کوشت و قەزا و مەردم ئازاری یەکسەر گرفتار وەی دەردی کاری ئەوەند زەحمەتان پەی وێشان تاشان تا ئاخر دەوڵەت کەفت وە تەماشان توخمی ئینقلاب وست نە دلێشان بەعزێ وە حقووق بەعزێ وە نیشان یەکێ وە خەلعەت، یۆتەر وە وەعدە یۆتەر وە خەیاڵ خدمەتش کەردە تەمام ئەسڵەحەی وێشان جەم کەردەن وە مەیلی وێشان وە مەرکەز بەردەن یەک جە قینی یەک هەر کەس پەرێ وێش جە زوڵمی یۆتەر بێزابێنی لێش بە ئەو خەیاڵە حەربە نەمانۆ دەوڵەت تەمامی حەقی ئەو سانۆ موختەسەر نەگبەت وەی تەور نە ڕا برد هەر کەس وە دەردێ کەڕ و کۆرش کەرد نە ئەو سەفحەی غەرب غەیر جە هەورامانشوێن باقی عەشایر سەر تا وە دامان پەرێ ئیتاعەت دەوڵەت حازر بین هەر ئەمرێ مەکەرد وە سیدق و یەقین نە ڕای ئەنجامش گیان بازی کەردەن وەی تەور یەکایەک جە مەیدان بەردەن تەنها هەورامانشوێن وەحاڵی وێش مەند دەوڵەت کە هەر چەند دانە پەرێش شەند حقووقی دەوڵەت جە دوور مەوەردەن نزیکی ئەسڵەن کەس نمەکەردەن تا ئاخر دەوڵەت ئەمر دا قشوون بکێشان پەیشان وە بێ چەند و چوون ئوردووی دەوڵەتی چەند شەوان و ڕۆ کێشیا پەرێ قەلعەی جوانڕۆناوی تایبەت ئەو ڕۆ نە قەلعە حەرەکەتش کەرد بەگزادە تەمام چەنی وێشان بەرد قەسەم و قورئان پەیشان مەوەردەن پەرێ ڕاهنما تەماس مەکەردەن پێش قەرەوڵیان وە کەورگ یاوا هەورامی نەو جا کەردش وە داوا سێ شەو و سێ ڕۆ نەو جا جەنگ کەردەن نە هەر دوو تەرەف تەلەفات وەردەن قشوونی دەوڵەت هەر ڕۆ وە تەرزێ تەقالا مەدان پەی یاگەی بەرزێ موددەی یەک ماهێ نەدەوری قشڵاخ نەتۆی بەرف و یەخ وە دڵەی پەڕ داخ خەیلێ ئیفتیزاح نەو جاگە وەردەن چەنی موددەعی نەبەرد مەکەردەن ڕاگەی پەس و پیش پەرێشان نەمەند نەدەوری وێشان مەکەردەن کەمەند تا ئەو ڕۆ دنیا چەرخش نە کارەن پەی ئەو خزمەتە جەرگم خار خارەن ئەهلییە و ڕەعیەت مەنسووبی ئەوان سابیقەی زوڵمێ چەنیشان کریان مەئیوس بین نە حاڵ گوزەشتەی وێشان پەی ئینقلابێ هەر ئاخ مەکێشان تا ئەو ڕۆ وەی تەور پێش ئامەدش کەرد هەر کەسێ پەی وێش ئەسڵەحە ماوەرد مەدان نە تەحوێڵ ساحێب مەنسەبان ئیتاعە کێش بین وە دیدە و وە گیان قەول و ئیتمینان پەی وێشان سەندەن هەر کەس ئۆردوویێ پەرێش مەوەندەن نە یەک جا حیلە نە جاجا فشار ئەسڵەحە وەی تەور تەمام کەردەن بار ناگا جە تەقدیر چەرخی چەپ کردار دایم چەپگەردی پەی وێش دان قەرار هەر نە فرسەتەن پەرێ بەدبەختان کەچبازەن چەنی گرۆی زام سەختان ئی عومری کۆتا پەرێش دان قەرار جە ساڵ تا وە ما نە سوب تا ئێوار وە دیدەی تەحقیق وە نەزەر باوەر عەیش و نیشاتش، شەربەت و شەکەر هەر یەک دەردێوەن یۆ جە یۆ بەتەر بێ وەفا و پووچەن فایدە و زەرەر ناڕەزایەتی دنیای دوون پەروەر نەی جا بمانۆ تا (یوم المحشرعەرەبی) بشین وەسەر وەخت کاری هەورامان ئەو شایی و وەشی سەرتا وەدامان یەکسەر بیی وە شین کەفت نە دلێشان پاشیان وە هەم قەومان و خوێشان هەر یەک نە لایێ بێ وە چارەسەر کۆهـ و بیابان سەحرا و دەشت و دەر پەنا وە خاکی خارج بەردشان وە کاری ئەوان کۆمەک کەردشان نەی دەمدا ئاغای سپەهبودناوی تایبەت یاوا وارد وە نەوسوودناوی تایبەت بێ جەنگ بێ داوا دیش کە ئەوزاعات دڵ بە واش نییەن ئەو کەس مەرامەن جە دەس بەرشییەن خەیاڵێ هەنێ وە نەزەر ئاوەرد ساحێب مەنسەبان تەمام ئیحزار کەرد نە قەسری شیرینناوی تایبەت تا وە مەریوانناوی تایبەت دەستوور دا پێشان وە خەفیە و پەنهان واتەبێ هەر یۆ نە مەحەلی وێش کومەیسوون کەران جە شێخ تا دەروێش خان و خەوانین مالکین تەمام موتەنەفیزین نە خاس و نە عام جەم کەران نەو جا سوئال کەن لێشان ئیلتیزام بدان پی قەومی وێشان ئەسڵەحە جە لای هەرکەس پەیدا بۆ بە عەزابی سەخت گرفتار مەبۆ زاهیر وەی تەورە دەستوور دا پێشان باتن نەوعێ تەر واستەبێ لێشان سەرهەنگ سەقەفیناوی تایبەت مەمدەلی بەد خۆ ماموور کریابێ پەرێ جوانڕۆناوی تایبەت وە دام و دانە وە حیلە و تەزویر قورئانی ناهەن مەردم بدان گیر ماشتەی عەیاریی نەو جا وا کەردەن جادوو و ئەفسانە گشت وە کار بەردەن ئێمەیچ بێ خەیاڵ بێ خۆف، بێ تەقسیر یەکایەک جەم بین سەغیر و کەبیر ئیعلان کەردشان هەر ڕۆ دوو ساعت حازر بان نەی جا پەرێ مەشوەرەت تفەنگ و خەنجەر هەرچی مەندەبێ نەعەهدی قەدیم هەر کەس سەندەبێ لوولەی ڕەشۆکی و دەهەن پەڕ تەمام جەم کەردەن یەکسەر وامەندەی ئەیام دریا نە تەحوێڵ ئیتمینان سەندەن دامی بەدبەختی پەی ئێمە تەندەن بیست و هەشت نە برج یازدەی دە وییەرد ستارەی ئیقباڵ ئێمە غورووب کەرد ئەترافی مەنزڵ ئێحاتە کەردەن ئەسامی ئێمە یەکا یەک وەندەن واتن (حسب الامرعەرەبی) ئاغەی سپەبود دەست نە پا خەتا نەکەردێ بێ خود تەوفیقەن نەی جا چەند شەوانە و ڕۆ تا تەفتیش کەرمێ قەڵای جوانڕۆناوی تایبەت وەلحاسڵ ئەو ڕۆ ئەو گرتە و بەستە ئەو فشاری سەخت ئەو حاڵ و جەستە ئەو زەلیلی دەست گرۆی بەدکارە تا دنیا دنیان جەرگم خار خارە چون وە بێ تەقسیر وەی تەورە کەردەن جە ویر نمەشۆ تا وەڕۆی مەردەن شەرەفی چەند ساڵ ئابڕوو و حورمەت یەکسەر دان وە باد بێ دوون بێ جیهەت قەڵەم نە شەرحش تەمام عاجیزەن جەو بۆنە وەهار عومرم پایزەن پەی کەسێ غیرەت بەشەری دارۆ هەر ساتێ مەرگێ وەنەش مەویارۆ نەک بەوێنەی من بێعار و بەدبەخت وامەندەی دەوران جەفا و زوڵمی سەخت پیشیای بۆتەی جەوری زەمانە ناڕەزا جە دەس خوێش و بێگانە شەرحی حاڵی وێم نەی جا بمانۆ دڵەی پەڕ زووخاو هەر قوڵ بشانۆ چواردە ڕۆ وەی تەور نەو یاگە وییەرد شەو و ڕۆ کەردیم چەنی ئاهی سەرد ناگا نەی دەمدا سەردار ئەکرەمناوی تایبەت ڕەئیس و نەجیب خاس و موحتەرەم چەندێ نە دەوران دنیای ویەردە نە ڕای ئیحتیرام زیندەگی کەردە ستەم دیدەی دەست چەرخی چەپ وەردە پەنای شەرافەت سپەبود بەردە وارد بی نەو دەم وە دەستی بەستە ژاکیا و مەفلووک مانیا و خەستە سەفا و سەلامێ نە مابەین وییەرد سەر گوزشتەی وێش تەمام بەیان کەرد واتش ڕەفێقان یارانی دێرین هەر جە مەریوانناوی تایبەت تا قەسری شیرینناوی تایبەت یەکسەر وەی دەردە گرفتار بییەن ئابڕوو و حورمەت جە دەس بەرشییەن کەس نمەزانۆ پەی چێش وەی تەورەن یا کاری بەشەر هەر زوڵم و جەورەن وە هەرحاڵ ئەو شەو وە ڕۆ ئاوەردین پەرێ مەینەتان هەر ماین نەمەردین سەحەر کە خۆرشید بەر ئاما وە بەر ئەو ڕۆ ڕۆیێ بێ بەوێنەی مەحشەر چەند شەوانە و ڕۆ مەوارا وەتاو ئاسمان و زەمین بی وە دەریای ئاو ئەمری حەرەکەت نەو دەمدا دریا ئەساسەی قشوون یەکسەر بار کریا واتن ئاغەیان ئێوەیچ حازر بان کەت بەستە و دەسفەنگ پەرێ کرماشانناوی تایبەت نیزامی تەمام سەف ئارا کەردەن نە بەینی ئەوان ئێمەیچ ئاوەردەن ئەهلی یەی قەڵا تەمامی یەکسەر نمازان یەکێ سەر کێشۆ وە بەر تا یاواین وە دەر خانقا کەم کەم دین کە مەحشەرەن قوڵ مەدۆ وە هەم هەر جە مەریوانناوی تایبەت تاوە جوانڕۆناوی تایبەت کەت بەستە و بەدبەخت کریان ڕەنجەڕۆ هەر چوار نەفەر وە هەم مەوەستەن دوو نەفەر نیزام نە مابەین وستەن نە هەر دوو تەرەف دوو سەف دان قەرار پاوەپای ئێمە هەر سوب تا ئێوار ئەو تۆفانی سەخت ئەو وەشت و وارە ئەو زوڵمی سەنگین ئەو جەرگی پارە ئەو بەحری قیرین ئەو هەڕگ و لیتە ئەو باری سەنگین ئەو فەزێحەتە ئەو زەلیلی دەست گرۆی بێڕەحمە ئەو ڕۆی بەرگەشتە ئەو مژ و تەمە ئەو جە یەک بڕیای بابە و فەرزەندە مەبغووزی نەزەر لای خودا و بەندە نە هەزار یەکێ تەعریفی ئەو ڕۆ دەفتەر سیا کەم تەمام نمەبۆ ناگا نەی دەمدا بی بە واوەیلا وێنەی واقیعەی دەشتی کەربەلاناوی تایبەت بڵند بی نە ئەوج سەدای زاریی و شین فەڵەک پەی ئێمە مەڕێزا ئەسرین سەدای خانمان وەناز پەروەردە نە پەردەی عیسمەت زیندەگی کەردە وە بانگی بێشەرم وە سۆزی دەروون ناڵەی زاریشان یاوا وە گەردوون یە چە ڕۆژێ بێ ئێمە دین وە چەم نەدیەنش وەی تەور ئەولادی ئادەمناوی تایبەت مەواتن سەردار سامناوی تایبەت سەنگینم ڕۆ بابۆی فەرزەندان نازەنینم ڕۆ هەر یەکێ ڕەئیس یەک مەحاڵم ڕۆ مەعقووڵ و مەقبووڵ پەڕ کەماڵم ڕۆ یەکێ مەواتش برای خاسم ڕۆ شارەزای دیوان شا شناسم ڕۆ بێ خۆف و خەتەر وە دام کەفتەم ڕۆ زامانی کاریی ئێش نەسرەفتەم ڕۆ شێرانی سەنگی ڕۆی نەبەردم ڕۆ لاقەید نە هەوای گەرم و سەردم ڕۆ بێ باک نە دوژمن ڕۆژی جەنگم ڕۆ سوپای سەلمناوی تایبەت و توورناوی تایبەت هەم فەرەنگناوی تایبەتم ڕۆ کوشندەی گرۆی کەڵڕەمانم ڕۆ هۆسای تیرئەنداز ماردەمانم ڕۆ سەیادی کۆگەرد شوخ کەمانم ڕۆ ساحێب بەزم و ڕەزم میر هامدەمانم ڕۆ پەرێ ڕۆی شکار بێقەرارم ڕۆ دارای شەوق و زەوق میر شکارم ڕۆ دەنگ بڕیای نە سەر کڵاوانم ڕۆ شۆن بڕیای نە پای شەتاوانم ڕۆ نەچیرگای قەدیم بێساحێوم ڕۆ زەلیل و زگار حاڵ پەشێوم ڕۆ ئەساسەی شکار میراس کەفتەم ڕۆ ئاخ زامانی سەخت ناسۆر کەفتەم ڕۆ زەمزەمەی نۆکەر دیواخانم ڕۆ بەرزە هەوارگەی ئێڵاخانم ڕۆ شۆڕە سواران ڕۆی مەسافم ڕۆ بێ خەوف و خەتەر بێ گەزافم ڕۆ ئەسڵەحەی تەیار گشت خاسانم ڕۆ تەفرەقەی دەستی ناکەسانم ڕۆ ئەسپ و ماین و زین وە جا مەندەم ڕۆ نۆکەر و ڕایەت پەراگەندەم ڕۆ خانمان وە ناز بێناز کەفتەم ڕۆ ئای دیدەی لێڵاو ئێش نەسرەفتەم ڕۆ بابۆی مناڵان نازەنینم ڕۆ وە ناز پەروەردەی شۆخ جەمینم ڕۆ قەڕەچۆڵ بڕیای ڕێشەکەنم ڕۆ بێ قەدر و حورمەت هەزار پەنم ڕۆ ئەسیر کێش کریای کول شارانم ڕۆ تەفرەقە و تەقسیم زیندانانم ڕۆ زەلیل و ژێر دەس بێ ویجدانم ڕۆ دوچاری دەردان بێ دەرمانم ڕۆ نەگۆشەی زیندان کەساس کەفتەم ڕۆ بێچارە و فەقیر زبان بەستەم ڕۆ بێ خەرجی و موحتاج هەم عوریانم ڕۆ سۆچیای زوڵمی سەخت دڵ بریانم ڕۆ ناخۆش و زەعیف گشت مەفلووکم ڕۆ هەر یەکێ ڕەئیس یەک بلووکم ڕۆ ڕۆپەی بەرگەشتەی ڕۆزگارم ڕۆ بێ دەوا و عیلاج ناهەنجارم ڕۆ وە فدای ئەسیران بێ کەس مەندەت بام بێ یار بێ یاوەر پەراگەندەت بام فیدای سەیرانگای کۆسارانت بام کۆچ و مەنزڵگای وەهارانت بام دمای زاری و شین، واوەیلا و مەحشەر حەرەکەت کریا پەرێ ڕوانسەرناوی تایبەت ئاسمان و زەمین سەردا بێ وە هەم ماچی پەی ئێمە گێرتەبین ماتەم ئەو ڕۆ ڕۆیێ بێ تاریک و زوڵمات نەی پێش ئامەدە عەقڵ مەبی مات هەرتا وە زانوو نە تۆی هەڕک و ئاو هەم واران و وەفر مەوارا وە تاو ئەو ڕۆ تا ئێوار وە چەند دەردیسەر شەو مەنزڵگامان بی وە ڕوانسەرناوی تایبەت ماڵ تەنگ و تاریک بێ ئاگر پەڕ دوود ژێر خاک لیباس تەڕ هەوا نەبروود هەر نەوع وە هەر حاڵ ڕاهی بین جە نۆ دامان نە ئاوی سەردی و شکەرۆ وەی حاڵی پەشێو هەڕگ و هەوای سەرد بێ نان بێ خۆراک دەرد وە بانی دەرد گرۆی بێ ویجدان هەم نە چوار ئەتراف مەشین وە ڕاوە مەداشان گەزاف ئەو ڕۆ هەم وەی تەور جە سوب تا ئێوار نە قەڵعەی ڕەزاناوی تایبەت مەنزڵ دا قەرار ئەو شەویچ نەو جا زیندەگی کەردیم نان و خۆراکێ وە گیر ئاوەردیم سەحەر دووبارە حەرەکەت کەردەن قەڵعەی یاوەرناوی تایبەتی نەزەر ئاوەردەن گوزەرگا نە پای قوللەی وەیسناوی تایبەت مەویەرد هەر چەند ئیلتیماس ئیلتیفات نەکەرد ئەڵبەتە ئێمەش مستەوجیب زانا وەرنە پەی تەقاس نەردێ مەشانا هانا هەر وەتۆن وەیسناوی تایبەتی یەمەنناوی تایبەت ماڵ بازهەم هیممەتێ نە دمای هەشت ساڵ ئەو ڕۆ تا ئێوار وە دەوانی دەو مەنزڵ وە مەنزڵ تا مەنزڵگای شەو پاپەتی و برسی ئەلعەتەش پەی ئاو سەدەمەی وەی تەور کەس نەدیەن نە خاو غورووب وارد بین وە قەڵعەی یاوەرناوی تایبەت جای کەسافەتێ گرتەن ئەو نەزەر پەی ئێمە نەوجا تەوێڵە و ئەنبار تاریک و نووتەک مەنزڵ دان قەرار بەولنەی حەیوان پەڕ بێ نەمەردم سەرتا پا مەملۆ نە سپێی گەندم نە خەو نە خۆراک پا زەخم و ناخۆش مانیا و مردگ نائومێد دڵڕەش تەعریفی ئەو شەو بێ زیاد و کەم حەشر و جەهەننەم هەر دوو دین وە چەم وە هەر گیان کەنیشت شەو کەردین وە ڕۆ خودا سا مەرگێ مەنزڵ ئەو کۆ بۆ سەحەر هەم جە نۆ بەوێنەی جاران سەف ئارا کەردەن نیزام سواران مەحبووسین نە تۆی تەوێڵە و ئەنبار یەک یەک شمەردەن کەردشان قەتار ڕۆ نە کرماشانناوی تایبەت حەرەکەت کریا بنە و بارخانە یەکسەر بار دریا یاوان نە گۆشەی قفەی گڕاوەنگ چەند ساعەت نەو جا ئێمە کەردەن لەنگ نە تۆی قفەدا ئێمە و نیزامی تا چەهار ساعەت ئەو سا تەمام بی ڕاهی بین وە ڕا نەو دەشتی بێ پەی داخم سەو مەنزڵ کۆ بۆ خودا کەی وەلحاسڵ ئەو ڕۆ جە گشت ڕۆ بەدتەر مانیا و خەستە مەنزڵ هەم دوورتەر قەڵعەی هۆمەرملناوی تایبەت وە مەنزڵ کردین ئەو شەویچ نەو جا زووخاوان وەردین سەحەر پەرێ شار حەرەکەت کریا وێنەی هەردە جار تەرتیبات دریا ئیعلان کەردە بین وەتەمامی شار ئوناس و زکوور، سەغیر و کیبار پەرێ تەماشا نە کەناری شار بەیان بوینان ئەسیرانی زار وەی تەور نمایش مەدان بە وێشان ئەسڵەن خەجاڵەت هیچ نمەکێشان میللەتێ وە مەیل ئیتاعە کێش بۆ گرتە و بەستەی ئەو هونەرش چێش بۆ وە یەک نمایش واردمان کەردەن چمان ئەسیری خارج ئاوەردەن گاراژێ نەو جا تەهییە کەردەن مەنزڵگای ئێمە بەو یاگە بەردەن بەوێنەی حەیوان گەلە و گوسفەند کەردەن نە ئەو جا وە سەد هەزار پەند ئەو کەسە خەتای خانەدان کەرۆ قاتڵی چەند کەس وە دەس باوەرۆ ڕەفتارش بەو تەور نمەبۆ چەنیش بە غەیر جە ئەشخاس نامەرد و بەد کیش دە شەوانەڕۆ نەو یاگە وییەرد بێ فەرش و پۆشاک نە ڕووی خاک و گەرد ڕاگەی زیندەگی بەستە بین لێمان یەکێ نانێ وشک مەدریا پێمان دمای سەدەمە و زووخاو نە ئەو جا دەسە وە دەسە حەرەکەت دریا جە مۆدەی دە ڕۆ چەند نەفەر مەردەن هەر نە کرماشانناوی تایبەت نەعشش سوپەردەن یەکێ نادرسانناوی تایبەت هەورامانی تەختشوێن دووهەم فەتحوڵڵاناوی تایبەت ئێناخی بەدبەخت سا وە هەر نەوعێ کەسافەت کاری حازر کەردشان ماشینی باری پەنجا شەست نەفەر نە تۆی یەک ماشین مەئموور و حەبسی چین نەبانی چین وە چەند ئیفتیزاح حەرەکەت کەردەن ئیختیار نەبێ هەر جا مەوەردەن ڕاهی بین وە ڕاهـ تا وە نیمە شەو مەنزڵ وە مەنزڵ وە دەوانی دەو تا ئەسەد ئابادناوی تایبەت خەستە و نیمەگیان تەوێڵە و کادان مەنزڵ دان پێمان ئەو شەو وە هەر حاڵ وە ڕۆ ئاوەردین پەرێ بەدبەختی هەر ماین نەمردین سەحەر هەم جە نۆ حەرەکەت کەردەن نە ڕای هەمەدانناوی تایبەت گوزەر مەکەردەن وەختێ نیمەڕۆ نە کەناری شار ئیستگای ماشین نەو جا دان قەرار نیم ساعەت کەمتەر مدران نە ئەو جا ئەمری حەرەکەت دووبارە دریا مەنزڵگای ئەو شەو قەزوینناوی تایبەت دان قەرار مەدارا نەبێ ئەو ڕۆ تا ئێوار ڕاگەی دوورێ بێ ئەو ڕۆ تەی کریا ئای چەند زووخاوان وە مەردم دریا نیمەشەو وارد بەو یاگەی خەراو مانیا و مردگ ئەلعەتەش پەی ئاو چێش واچوون چەنی وەنەمان شییەن سەحرای کەربەلاناوی تایبەت وەی تەورە نەبیەن دوو شەوانە ڕۆ نە قەزوینناوی تایبەت وییەرد جا تەنگ و تاریک هەوا تۆف و سەرد بەعزێ ئیفتیزاح نەو جا دین وە چەم نەدیەنش هیچ کەس ئەولادی ئادەم ساحێب مەنسەبان یەک ئۆردێ وەندەن یەکێ سێ قەران جە گردین سەندەن واتشان ئاشێ لازمەن پەیتان ڕەفعی خەستەگی ڕاکەرۆ لێتان یەک ئاشێ ماشێ پێمان بار کریا وە هەر تەرتیبێ زەهری مار کریا داخم هەر ئیدەن نەی دنیای ستەم هەر کەس هەر کارێ نەوینۆ وە چەم واتەی کەسێ تەر ئەسەر نەدارۆ نەی گۆش مەشنەوۆ نەو گۆش مەویارۆ بازە با هەر وێم بسۆزوو وە دەرد تا ڕۆی قیامەت چەنی ئاهی سەرد چون وەبێ جیهەت دووچار بییەنان نە تۆی پۆسی وێم بریان بییەنان دووبارە ماشین هەم حازر کریا ئەمری حەرەکەت پەی مەرکەز دریا دمای نیمەڕۆ وارد بین وە شار باخی شاناوی تایبەت مەنزڵ ئێمەدان قەرار تا یاوان بەوجا هووراشان کێشا یەعنی حازر بان پەرێ تەماشا چەند دەسە سەرباز بە خەتە و زەنجیر ساحێب مەنسەب و مووزیک و شەستیر پلەی سەختی بێ ئەو ڕۆ نە ڕێمان ئومێدی حەیات نەمەن پەرێمان نە بەدبەختی بێ ئەو هەم نەکریا نەک جە خۆشبەختی تەسویب نەدریا تەمام حەبسی کول تەحویل دریا سەد نەفەر نەتۆی یەک ساڵۆن کریا ئەفسەری شاهی نەو جا ئەمری دا کەتی بەستەمان ئەو سا وا کریا وەلحاسڵ دە ڕۆ هەم نە باخی شاناوی تایبەت زیندەگی کەردین وە سەد ناڵە و ئاهـ جەو دما یەک ڕۆ سەف ئارا کەردەن مەحبووسین تەمام بەو یاگە بەردەن دەسە وە دەسە ئەسامی وەندەن پەرێ زیندانان تەقسیم مەکەردەن گاهێ وە دڵتەنگ گاهی هەم دڵشاد ئێمەشان هەم بەردەن وە عیشرەت ئابادناوی تایبەت یەک شەوانەڕۆ نەو جا هەم وییەرد وە چەند خەیاڵات هەزار ئاهی سەرد پەرێ چل نەفەر ماشین ئاوەردەن یەک نە شۆن یەک کول سوار کەردەن وە هەر تەرتیبێ حەرەکەت کریا شاری قومناوی تایبەت مەنزڵ شەو قەرار دریا ڕاهی بین وە ڕاهـ تا وە نیمەشەو وارد بین بەو جا بێ خۆراک بێ خەو دوو حەپسی تاریک یاگە دان پێمان بە وێنەی حەیوان ئەو شەو بی جێمان سەحەر دە نەفەر بەردەن وە زیندان باقی ڕاهی بین پەی شاری کاشانناوی تایبەت ئەو ڕۆ تا وە عەسر مەدارا نەبی گیان نە جای سەختەن چەنی بەر نەشی ئەو شەو وە کاشانناوی تایبەت وە ڕۆ ئاوەردین سا وە هەر نەوعێ زیندەگی کەردین دە نەفەر نەو جا باز هەم جیا بی حەواڵەی زیندان کاشانناوی تایبەت کریا بی بیست نەفەر ئێمە پەرێ ئەسفەهانناوی تایبەت حەرەکەت دریا خەستە و نیمە گیان ساعەتی دوازدەی نیمەشەو تەمام ئێمەدان تەحوێڵ مەدرەسەی نیزامناوی تایبەت دوو حەبسی تاریک بێ نان بێ خۆراک جا تەنگ و نمناک غەڵتان نە ڕووی خاک بێ خورد و بێ خاو شەو وە ڕۆ کەردین جە حەد وییەردە زوخاوان وەردین ئەو ڕۆ کە سێزدەی عەیدش مەوانان ئێمە دان تەحوێڵ حەبسی ئەسفەهانناوی تایبەت دمای تەشریفات قانوون و تەفتیش هەر کەس هەر چێش بێ تەمام سەندن لێش تا ئاخر جەم بین نە تۆی زەخیرە ئەو ڕۆ دان پێمان قاتوخ و جیرە نمرەی یەک مەعلووم کەردەن پەرێمان نە تۆی پەنج ئوتاق قەرار دان جێمان ئەو شەو ساکن بین تا وە سوب سەحەر واتشان ئاما بیست نەفەرێ تەر ئەوان هەم جەلای ئێمە جاگە دان هەورامانی تەختشوێن چەنی مەریوانناوی تایبەت ئیسە بێ خەبەر بێ جورم بێ دەلیل جە دیوانی حەرب مەحکەمە تەشکیل دوو ڕۆ پەی دەرپەی یەکسەر کول بەردەن هەر یەکێ دووجار مەحاکمەش کەردەن تا وە یەک حەفتە باسێ نەبێ یاوەر جەواد خانناوی تایبەت ناگا حازر بێ دەسە وە دەسە سەدا کەردشان پەرێمان نامەی ئەعماڵ وەندشان دە ساڵ تا پەنج ساڵ ئیبلاغ کەرد پێمان حەبسی ئەسفەهانناوی تایبەت کەردەن وە جێمان هەشت ساڵە چەند کەس ئامان و شییەن هێمای ڕای نەجات پەی ئێمە نییەن مەزڵوومی ئێمە جە حەد وییەردەن کەریم وە زاتت بێ پەنا و پەردەن جە لای مەخلووقات ئومێدمان بڕیان فەریاد ڕەسی کەر ڕیشەمان کنیان وە ڕەحمەکەی وێت ئیحیا کەر ئەمجار خەلاسمان کەرە نەی زیندانی تار
4	ناردنی شەماڵ و پەنا پێ بردنی	ئاغا عینایەت (1881-1957)	دیوانی ئاغا عینایەت	یەک ڕۆ نیشتە بیم نە گۆشەی زیندان ڕەنگ زەرد و زایف تەن لوخت و عوریان دڵ پڕ نە زووخاو دەردی پنهانی سەر نیام وە بان کاسەی زرانی دەس کەمەند کەردم نە دەوری زانوو نە دەریای بێپەی هەر باڵ مەشانوو قامەت خەمیدە لوول وەردەن وە هەم تاویای بۆتەی هەتیتەی ستەم زەلیل و زگار دڵ پڕ نە حەسرەت کەوتەی سۆچیای نار و زوڵمی سەخت بێ قەدر و قیمەت بێ یار بێ یاوەر کەسیف و موحتاج مەبغووزی نەبەز ڕەنگم چون خەزان پایزان زەردەن سەرتاپای تەنم ئالوودەی دەردەن هەر دەردەن مەدۆم وە ڕووی زەمیندا هەر ڕۆ دەردێ تەر ها نە کەمیندا یەک دەم ئاسایش پەیمان نەمەندەن هەر ساتێ سەد جۆر گیان لێمان سەندەن هەشت ساڵەن وەی تەور نەی زیندانی تار گرفتاری دەس زاڵم و ئەغیار غەریب و بێکەس پاشیای شاران تەفرەقە و تەقسیم دوور کەفتەی یاران ڕەفێقان تەمام یەک جە یەک بەتەر غەرقەن نە گێجاو دەریای پڕ خەتەر قەومان و خوێشان هەر یەک نە شارێ هەر یەک گرفتار دەستی ئەغیارێ ئەوەند زووخاوان زیندانان وەردەن لووان حەسرەتان وە گڵکۆ بەردەن چێش واچوون جەو وەخت نەزعی گیان کێشان نە یار نە یاوەر نە قەوم نە خوێشان هەرچی چەم مەدان پەرێ خەمخوارێ کەس دیار نەبێ جە هیچ دیارێ ئەڵهای فرزەندان مەکەردەن تاو تاو دڵ ئەر سەنگ مەبی سەنگ مەبی وە ئاو وەلحاسڵ وەی تەور نە گۆشەی زیندان وە بێ ناز کەفتە تا بەر مەشی گیان دەردەم یەک نەفەر حازر مەکەردەن نەعشی ئەو وە حەبس تاریک مەوەردەن نەو جا کەفتە بێ یەک شەوانەڕۆ تا دوکتور بەیۆ تەسدیق بکەرۆ ئەو سا مەوەردن وە کەناری شار بێ قەدر و حورمەت بە وێنەی ئەغیار یاران عەزیزان گرانەن دەردم ئینە دیم وە چەم هەر مام نەمەردم هەر جە ئارۆوە تا عەهدی ئادەم سەدەمەی وەی سەخت کەس نەدیەن وە چەم ئارەزووم ئێدەن وەی دنیای فانی قاسیدێ مەحرەم ڕازی نیهانی باخەبەر نە حاڵ جەمعی زیندانی بکیانوون وە لای یارانی گیانی سەرگوزەشتەمان تەمامیی یەکسەر مەنزڵ وە مەنزڵ پێشان دۆ خەبەر تەفەککور کەردم غەیر جە بای شەماڵ مەحرەمی ڕازەن حاڵزانی ئەحواڵ زەحمەت کێش بییەن پەرێ بەدبەختان سەفا بەخش بییەن پەرێ زام سەختان هەر ئەو مەتاوۆ ئەنجام بدۆ کار کارش هەر ئێدەن هەر سوب تا ئێوار طرفة العینعەرەبیێ دنیا تەی کەرۆ هەر خەبەرێ بۆ مارۆ و مەوەرۆ شەماڵ فیدات بام گرانەن دەردم فەریادڕەسی کەر وەرنە ها مەردم شەماڵ ئامانەن مەدارا مەکەر ڕاگەی وڵایەت بگێرە نە وەر یاخوا وێران بۆ ئەسفەهان تەمام بییەن وە دۆزەخ ئێمەی خاس و عام حەرەکەت بکەر جەی وەر مەکانە یاخوا بۆ وە جێی باوەقوشخانە ڕاگەی دلیجانناوی تایبەت بگێرە نە وەر مەنزڵگان نەو جا لادێ نیگا کەر ئەر مەیلی سەیران نەتەنزناوی تایبەت و کاشانناوی تایبەت نە سەری ڕاتەن بویەر نە لاشان نەو جا وییەردی منارانی بەرز بەرق مەدۆ وە هەم وە سەد هەزار تەرز مەعسوومەی قومناوی تایبەتەن گرتەنش قەرار وە زاهیر مەدفوون وە باتن بێدار شەماڵ دەخیلەن ئامان سەد ئامان زەلیل و بەدبەخت دەستم وە دامان هەر تا مەتاوی نەو جا ساکن بەر پەی نەجاتمان ئیلتیماس بکەر مەلجەء و پەنای شاهـ و دەروێشەن ئاگا نە ئەحواڵ بێگانە و خوێشەن پەرێ تەقسیرات زوانم لەنگەن دەستگیری کەرۆ عەرسەمان تەنگەن غەریب و بێکەس بێنەوا و فەقیر بێ دوون بێ جیهەت هەشت ساڵ نە زنجیر غیرەت هەر لایق وە ئەوان بییەن ئومێدی حەیات نە دەس بەرشییەن دمای عەرزە و حاڵ مەدارا مەکەر دوو ڕا نەو جا هەن خاس تەشخیس بدەر دەستی ڕاست جادەی شەهری تەهرانناوی تایبەتەن ئیشتیبا نەبۆ دەخیل ئامانەن نە ئەو جا مەویەر ئامان هۆشت بۆ نەوا ئاسیبێ وە تۆیچ بیاوۆ دارالمظلمعەرەبیەن قەتڵگای عامەن مەنبەعی سدوور حوکم و ئەحکامەن هەشت ساڵەن تەمام ئێمە بێ تەقسیر عەرز و حاڵ مەدەین وە شاهـ و وەزیر ئەسڵەن جوابێ پەی ئێمە نییەن زوڵمێ وەی سەختی کەی بی کێ دییەن شەماڵ دەسی چەپ جادەی عێراقناوی تایبەتەن بگێرە نە وەر تاقەتم تاقەن مەنزڵ وە مەنزڵ تا سوڵتان ئابادناوی تایبەت سەیری وێت کەرە تۆ وە خاتر شاد نە ڕای هەمەدانناوی تایبەت حەرەکەت خاسەن زووتەر مەیاوی مەسڵەحەت پاسەن هەر وەخت کە یاوای وە کۆهی ئەلوەندناوی تایبەت لادە نیگا کەر بەو سەحرا و دەروەند هەمەدانناوی تایبەت یاگەی پڕ سەفا و سەیرەن پایتەختی قەدیم شاهـ و وەزیرەن نەو جا نیگا کەر پەی کۆهانی بەرز خەتخەت و ڕەنگ ڕەنگ هەر یەک وە یەک تەرز کۆی بیستوونناوی تایبەتەن نە عالەم بەرزەن نەقش و نیگارش وە هەزار تەرزەن مەشهووری عامەن ئوستادیی فەرهادناوی تایبەت ڕەنجش پەی شیرینناوی تایبەت یەکسەر شی وە باد سەیری نەقاشی بیستوونناوی تایبەت کەردێ ڕەفعی خەستەگیی ڕاگەی دوور کەردێ ڕشتەی شاهۆکۆناوی تایبەت وەر نەدەی نەدەس شەماڵ دەخیلەن تا ئاخر نەفەس ئەو ڕانموونە پەرێ کوردستانشوێن مەیاونۆت بەو جا وە سووک و ئاسان نەو جا وییەردی پەڕاوناوی تایبەت دیارەن نە فەرقش دایم تەم و بوخارەن (دایم الاوقاتعەرەبی) وەفراو جارییەن بەرز و بڵندەن خاس دیارییەن یاگەی کەڵڕەمان میر شکارانەن مەنزڵگای وەهار شەدەلارانەن سەختیی کۆی پەڕاوناوی تایبەت مەشهووری عامەن ئەو هەم نە جای وێش ساحێب مەقامەن تاقەوسانناوی تایبەت نەپای ئەو نەقشش کنیان کۆسی کەیخەسرەوناوی تایبەت نەو یاگە ژنیان شیرینناوی تایبەت و خەسرەوناوی تایبەت وە شەودێزناوی تایبەتەوە تەمام سەرداران شەڕ ئەنگێزەوە نە وەحش و تیوور هەرچی هەن نە عام کول نەقشش کنیان خولاسەی کەلام چەشمە و سەراوێ نەو جا جارییەن شەماڵ نیگا کەر خاس دیارییەن سەیرانگای سەییاح تەمامی دنیان ماچان تەعمیرش هەم تازە کریان شەماڵ مەویەرە گیانم فیداتەن کرماشانناوی تایبەت نزیک نە سەری ڕاتەن شارێ قەشەنگەن پڕ سەفا و سەیرەن بازاڕ خیابان مەغازە و دەیرەن ئەترافاتی ئەو چەشمە و سەراوەن ئەویچ وە مەسکەن ئێمە حەساوەن خاس بگێڵ نەو جا سەیرانی وێت کەر قەوم و ئاشنا باوەر وە نەزەر ئەر دیت ئەشخاسێ پەی ئێمە کەیلەن یا خەفەتبارەن باوەفا و مەیلەن سەفا و سەلامێ ڕەد و بەدەل کەر سەرگوزەشتەمان پەی ئەو بەیان کەر بواچە پەنەش حاڵ و باڵمان سووچیای زوڵمەت کۆی زوخاڵمان جەو دما ئەمری حەرەکەت بدەر وێت ئاسا بناڵ گێجەلوولە وەر ئامانەت فەرزەن دەخیلەن شەماڵ دیارەن قەندیل وەیسی یەمەن ماڵناوی تایبەت یاگەی ئومێدەن زیارەتگاهەن دەستگیری مەزڵووم پەشت و پەناهەن سەحرای هۆمەر ملناوی تایبەت بگێرە نە وەر داخڵ بەر نەو جا بێ خەوف و خەتەر عالی مەقامەن بڵندەن پایەش ڕاحەت کەر یەک دەم تۆ هەم نە سایەش ئیخلاس وەرزی کەر وە دیدە و وە گیان سێ یەکێ ئۆمەت وە ئەو بەخشیان شەماڵ تۆ وەکێل عەرزە و حاڵەنی هەر چەند وێت شەخسێ پڕ کەماڵەنی غەریب و بێکەس دڵ پڕ نە هیجران هەشت ساڵ گرفتار حەبسی ئەسفەهانناوی تایبەت پیر و زەعیف و هەزار لا بەدبەخت ژاکیای دەوران زوڵم و زۆری سەخت نەحیف و خەفیف مەحرووم جە دنیا ڕیشەی زیندەگی سەد ساڵەم کنیا یەکجار پەشێوەن حاڵ و باڵمان عالەمش گرتەن بۆی زوخاڵمان مەحروومی دیدار ئەولاد و دۆسم وەختەن ئسخوانم بەرشۆ نە پۆسم شەماڵ دەخیلەن هەر تۆ هەنی کەس ئامان دامانش وەر نەدەی نە دەس عەرز کەر نە خزمەت وەیسی یەمەن ماڵناوی تایبەت سەر تا وە دامان بووین وە کۆی زوخاڵ دوودی هەناسەم بەرمەشۆ کۆ کۆ مەر قرچەی جەرگم نەیاوان وە تۆ؟ مشکڵ گوشادەن پەی کول کەس هەردەم رجال الغیبعەرەبیەن ئەوتادی عالەم شەماڵ قوربانت ئیستیغاسە کەر تا قەوڵ نەسانی نەو یاگە مەویەر دمای ئیتمینان بوڵند بەر نە ئەوج سەف ئارایی کەر تیپ تیپ و فەوج فەوج خیتەی ناو دەروون بگێرە نە وەر چاڵاوە و بێ هەور باوەر وە نەزەر نەو جا نیگا کەر دەشتی مایدەشتناوی تایبەتەن سەحرا موسەتتەح ماچی بەهەشتەن تۆتۆ و بن وە بن چاڵاو بگێڵە نەچیرگای سەیاد هەوارگەی خێڵە قاعیدە و قانوون کول جە بەین شییەن قەدیم یاگەی عەیش خەوانین بییەن نەو جا وییەردی دەشتی ماراوناوی تایبەتەن ئەو جە من بەتەر جەرگش کەواوەن ئەهالی ماراوناوی تایبەت عاجز و دڵ ڕێش ئازیەتبارەن پەی زیندانی وێش شەماڵ دەستی چەپ فەرامۆش مەکەر شالیاوان مەحدوود خاکی ڕوانسەرناوی تایبەت ئیسمش مەشهوورەن بیهتەر ئەملاکەن پەی مەردانی ئەوجەرگم چاک چاکەن ئیسە نە زیندان کەوتەن وە بێکار زەلیل و موحتاج چون گەدای بازار ئارام و کەم کەم حەرەکەت بکەر قوللە وە قوللە تا وە ڕوانسەرناوی تایبەت شەماڵ چەن ڕۆژێ نەو جا مەکان کەر بگێڵە پێشدا ئی سەر تا ئەو سەر ئێڵاخانی بەرز چەشمە و سەراوەن هەر کەسێ دییەن جەرگش کەواوەن یاگەی کەڵڕەمان شکارگای خانەن ئەلحەق شا موڵکەن بیهتەر مەکانەن چەند ساڵ نە دەوران دنیای دوون شییەن یاگەی دەبدەبەی ئەردەڵانناوی تایبەت بییەن چەند وەلی نیعمەت چەندێ سەرداران وە عەیش و عیشرەت دنیا ویاران چەند والی زادە نەو جا پەروەردەن فەڵەک وە ناکام دووبارە بەردەن چەندێ نۆکەران چەند فەڕاش باشی غوڵام و کەنیز چەنی داواشی چەند سوپا و لەشکەر کۆس و بەشارەت فەڵەک وە یەک جا کول دا وە غارەت ئەوەن نازاران کەفتەن وە بێ ناز پەی ئەوان جەرگم مەگێران وە گاز شەماڵ وە گیانت فەڵەک خدێشەن تا نۆشێ بدۆ سەد نێش نە جێشەن بویەرە نەو جا دڵ بی وە کەواو بشۆ بنۆشە ئاو کانی سورخاوناوی تایبەت بنۆش ئەو شەربەت چەند جام پەیاپەی شەرتمان ئێدەن یادی ئێمە کەی پشتەو دەرەویانناوی تایبەت بان زەڕنەناوی تایبەت تەمام بگێڵە پێشدا وە مەیل و مەرام زەڕنەناوی تایبەت مەشهوورەن بێتەر ئێڵاخەن چەند خان خەوانین پەی ئەو وە داخەن تەعریف و تەحسین ئەو وەر مەکانە هەرچی بواچوون زیاد مەزانە خەراجیانەن نەو جا دیارەن پەرێ نەعلەی نی ئازیەتبارەن دمای سیاحەت بان زەڕنەناوی تایبەت کەردی نەو چەشمە و سەراو ئاوێ سەرد وەردی چەپ و ڕاست سەیران ئەمڵاکات نەو جا وەشتەرەن نە سەیر باغی ڕۆح ئەفزا ملەی لۆنناوی تایبەت نەو جا باوەر وەنەزەر چاڵاوەی گەشنناوی تایبەت بگێرە نەوەر نە ملەی گەشنناوی تایبەت سەر باوەر وە بەر سەیری ئەمڵاکات ڕوانسەرناوی تایبەت بکەر چە خاس دڵگیرەن ئەو زێد و ماوا شەماڵ وە گیانت جەرگم شکاوا بویەرە کەم کەم کڵاو وە کڵاو تا مەشی وە بان چاڵاوەی سورخاوناوی تایبەت چەند خان و ئەمیر نەو یاگە نیشتەن عەجایب ئاوەن خوا سروشتەن ساتێ ڕاحەت کەر باسەفا و سەیرەن سەوز و خوڕەمەن یاگەی نەچیرەن جۆق جۆق کەڵڕەمان مدران وە پاوە مەیان مەویاران وە لارە مارە نەو جا ویەردی گڵکێ دیارەن ئامانەن شەماڵ جەرگم خار خارەن پەی توولی کەلام ئەر تاقەت بارۆ هەر قولە سەنگێ یەک ئیسمێ دارۆ ئەو تونکە تونکە یەکسەر هەوارەن مەنزڵگای عێڵەن یاگەی دەوارەن پەی ڕۆی نەدامەت نە جەمعی مەردم چەن وەختێ مەنزڵ نەو جاگە کەردم ئیسە هەر ئەو فیکر ئەو خیاڵ ئەو خاو سۆچنان جەرگم کەردەن وە کەواو نە ویر نمەشۆ تا وە ڕۆی مەردەن دین و ئیمانم جە دەسم بەردەن بەدبەختی بەختەن شەماڵ گیانی تۆ وەر نە من جە کۆ ئەسفەهانناوی تایبەت جە کۆ دەس مەدەر نە زام گشت گیانم خەستەن عەقڵ ڕای تەقدیر هیچ وەخت نەبەستەن شەماڵ مای میرەن جە حەد بەرشییەن شکارگای قەدیم حکوومەت بییەن ڕاحەت کەر نەوجا یەک شەوانە و ڕۆ تەمام سەیران کەر خاکی جوانڕۆ شەماڵ هۆشت بۆ گیانم فیداتەن سەراوگەڕ نەو جا نەچێری پاتەن ئامانەن دەخیل چێش مەکەری پێم ها وەختەن ئایر یەکجار بشۆ لێم حوبولوەتەنەن نیسفولئیمانەن فەرموودە و تەسدیق پێغەمبەرانەن تا سەیری شاهۆناوی تایبەت تەمام نەکەری تەشریف وە دێهات پاین نەوەری مای میرەن بەرزەن سەفا ماوەرۆ نیگا کەر نەو جا تا چەم کار کەرۆ هەر جا مەیلت هەن یەکسەر دیارەن ئەر سەحرا و دەشتەن ئەگەر کۆسارەن ئای شەماڵ یەکجار گرانەن دەردم چەند شەوان نەو جا وە ڕۆ ئاوەردم چەنی چەند سەیاد ڕەفێقی خۆشخۆ کارم هەر ئید بی هەر شەو تا وە ڕۆ سەحەر هۆرێزە نە ئەو سەر کڵاو تەشریف بەر وە بان کانییەکەی مەڕیاو ئاوی حەیاتەن جامێ بنۆشە وە گیانت شەماڵ قەلبم بێهۆشە ئاخێزکەر نەو جا کەل بەورەوارەن گوزەرگای عێڵەن ڕاگەی هەوارەن چەند ماجەمینان نەو جا وییەردەن چەنێ نازاران حەسرەتان بەردەن چەند خان خەوانین ئامان و شییەن کۆچ و تەڵمیت بار ڕەنگینش دییەن بویەرە نەوجا سێ خڕان تەی کەر شانشینەکە باوەر ئەو نەزەر شانشینەکەی ساناو مەشهوورەن پەی تۆ نزیکەن پەی ئێمە دوورەن شەماڵ نیگا کەر هەوارێ وەشەن نیشتەن نەو یاگە تەمام دڵکەشەن بنیشە نەو جا باسەفا و بەرزەن سەیران نە ئەو جا وە هەزار تەرزەن بەردی کەشکانەن نە ئەو یاگەی بەرز مەنزڵگای شەوەن وەختی کەڵەهەرز چگاکی ساناو مەعرووفەن نەو جا بەرز و قەشەنگەن پەرێ تەماشا کانی هەمرۆئی نە سەری ڕاتەن سەرکێشی کەرە گیانم فیداتەن چاشتەوەر نەو جا چە خاس دیارەن هەمیشە و دایم پڕ نە شکارەن کەلی کۆلیجێ یاگەی هەواران باسەفا و سەیرەن جاگەی شکارەن مەنزڵگای شەو بێ نە وەختی شکار مەگێڵاین پێشدا دیار وە دیار چەند وەختێ نەو جا وە عەیش و عیشرەت چەنی ڕەفێقان مەکەردم سوحبەت کەلی تفەنگچی و تەڵاش نیگا کەر شەو مەنزڵگامان باوەر وەنەزەر بدیە ئاساری ئێمە نەمەنەن یەکجار هەر ئێدەن گیان جە من سەنەن شەماڵ یانە گشت بدەر دماوە بشۆوە خدمەت پیر خدری شاوە یاگەو مەقامش عالیەن نەو جا مەشهوورەن قەدیم وە ساحێو پەنا مەواچان پیری هەزار ماڵ جافناوی تایبەتەن فەریاد ڕەس بییەن هەم سینە سافەن باپیرەی جافناوی تایبەت و جوانڕۆناوی تایبەت بییەن ئیسە ئەولادش گشت زەبوون بییەن ئەسیر کێش کریان وە شارانەدا تەفرەقە کریان وە زیندانەدا سەر گوزەشتەمان تەمام بەیان کەر شەماڵ دەخیلەن بگێرەش کەمەر واچە هەشت ساڵە غەریب و بێکەس زەلیل و بەدبەخت نییەن فریاد ڕەس باپیرەمانەن پەی کەی پەرێ چێش هەرتا مەتاوی تەعنە بدەر لێش ئامانەن شەماڵ نە ویرت نەشۆ کافییەن وەسەن ڕەحمش بجۆشۆ دمای عەرز و حاڵ نەو جا نیگا کەر چەپ و ڕاس یەکسەر باوەر وە نەزەر تەمام دیارەن کۆساران جە دوور داڵەهۆناوی تایبەت، بەمۆناوی تایبەت دەشتی شارەزوورناوی تایبەت هەورامانشوێن، پاوەناوی تایبەت وە ئاتەشگاناوی تایبەتوە شمشێرناوی تایبەت و سەریاسناوی تایبەت قشڵاخناوی تایبەت تا شاوەناوی تایبەت گەرمەزناوناوی تایبەتەن چەنی ماکوانناوی تایبەت جە نەزەرگاتەن یەکسەر سەراوانناوی تایبەت ساراوەن چەنی بەنیگەزناوی تایبەت وەشەن چەشمە و سەراوش تەمام دڵکەشەن جوانڕۆناوی تایبەت تەمام نە سەری ڕاتەن بگێڵە پێشدا گیانم فیداتەن دمای سیاحەت قەدەم ڕەنجە کەر ڕاگەی نیگاگار بگێرە نە وەر شانی وزیمە تا کەوە شیروان ڕاخێز وە ڕاخێز دەسم وە دامان بدیە کەڵڕەمان نەو جا چێش کەران جۆق جۆق و فەوج فەوج مەیان مەویەران مەویەرە ئامان بنی بەرد وە بەرد مەخسووسەن وەشەن سەیری هەوشە زەرد کەورگی تفەنگچی ئەسڵی مەکانەن یاگەی زەمرەمەی ڕەئیس و خانەن مەنزڵگای قەدیم سەیادان بییەن هەر وێش مەزانۆ چەند کەسش دییەن ئێمەیچ چەند ڕۆژێ نە عەهدی وێمان ڕەئیس و مەڕئووس ئید بێ خدێمان وەلحاسڵ چەند وەخت وە کامەرانی چەنی ڕەفێقان یارانی گیانی شەوان تا وە ڕۆ وە سەر مەوەردین زەمزەمە و مەزاق شکار مەکەردین بێ خەف و خەیاڵ بێ ئەندێش نە کەس لاقەید جە تەقدیر فەردی فەریاد ڕەس چەرخی چەپ ناگاهـ چەرخش وست ئەو کار ناغافڵ پێچاش بەوێنەی تۆمار شەماڵ بویەرە دەردی دڵ بێشەن ئەر شا ئەر وەزیر ئەگەر دەروێشەن جوانڕۆناوی تایبەت وەشەن بیهتەر وڵاتەن شەماڵ دەخیلەن گیانم فیداتەن مەکان وە مەکان بگێڵە پێشدا یاگەی کێ بییەن کێ گێڵۆ تێشدا چەشمە و سەراوان یەک یک بگێڵە گشت یاگەی خانان مەنزڵگای خێڵە ئاخێز کەر پەرێ دەشتی هەسێران پەی سەیری کاوات یاگەی ئەمیران نیگاکەر کاوات ئاوش چەند سەردەن گرەوش نە ئاو کول دنیا بەردەن قوڕەقەڵاناوی تایبەت بدیە ئاوش زەڵاڵەن شەماڵ بنۆشە نە تۆ حەڵاڵەن چەمە میرانەن یاگەی سەرداران هەوارگە و مەنزڵ وەختی وەهاران بێڵەگی خەیلێ نە ئەو وەشتەرەن پەی هەردوو، قەلبم پڕ جە نەشتەرەن چەمە میرانەن سۆچنان جەرگم بیەن وە باعیس نەزدیکیی مەرگم چەمە میران بێ مەرکەزی شکار یاگەی عەیش و نۆش مەخسووسەن وەهار هەوارێ وەشەن یەکجار باسەفان عەیبش هەر ئێدەن دنیا بێوەفان ئایشە دۆڵ تەی کەر تا وە دارۆمەرد بانی تووان و شیریدەر بگەرد ملە و دەشتی گەڕ بگێرە نە وەر بیاشۆش سەڕۆ تاوە سەراوگەڕ هەوارگەی پشتگەڕ سەنگلاخ و سەختەن گاگا مەنزڵگای بەندەی بەدبەختەن هەر چەن نە ئەنزار نازیبا و زشتەن شەماڵ وە گیانت پەی من بەهەشتەن ئیسراحەت بکەر نەو چەشمە و سەراو ئامانەن دەخیل جەرگم بی کەواو دمای ڕاحەتی قەدەم ڕەنجە کەر وێرانەکەی من بگێر ئەو نەزەر داخڵ بەر نەو جا خەستەگی دەرکەر خاس دیققەت بدەر مەلاحیزەش کەر وێرانەکەی من نە پای ئەودارەن مەنزڵگای قەدیم لەیل و نەهارەن دار وەنێ نەو جا گرتەنش قەرار عومرش زیادەن نەدارۆ شومار سەر بکێش نەوجا بزان کێ مەنەن یاگەی کێ بییەن ئیسە کێش چەنەن
5	نامە بۆ موحەممەد بەگی ڕۆستەمی	ئاغا عینایەت (1881-1957)	دیوانی ئاغا عینایەت	کەمێ نە ئەحواڵ دەردانی کاری ئیزهار کەم وە لای نمرە چواری پیر و لەڕ و چەق هەر ساتێ دەردێ زەعیف نائومێد هەناسە سەردێ دەردی گشتمان میراس جێماگە پەنج شەش دەردێ تەر لە من ڕووی داگە مانگی ڕەمەزان وەک زاڵمی جەبوون سەری ناوێتۆ لە بوون و نەبوون هەر کەسێ بگرێت هەر وێڵی ناکات ئیدعای خوێنی کاکەی لێ ئەکات گیرۆدەی دەسی پەنج غەزا بووگم لە دەس هەر پەنجیان من لە دەس چووگم دووانی دەوڵەتی سیانی شەخسی هاوار داد لە دەس دۆ کەشک و قەیسی شەرتە لەداخی دۆکەشک و قەیسی کۆگەردی بکەم وەک دەروێش وەیسی لە گشت زیاتەر وە عیشوە و نازە سەحەریم دایم نان و پیازە پەنیری کرمین ئاشی قورباقە هاوار داد لە دەس ئی فەقر و فاقە وەک هەڵوا ئەیخوا هەرکەسێ ساقە داد بێ داد لەدەس ئاشی قورباقە مەحکووم و مەزڵووم ئەعماڵی شاقە گرفتاری دەس ئاشی قورباقە بەخوا عەزیزان تەکلیفێ شاقە خواردنی نییە ئاشی قورباقە وەک بزن بگرێت ئەو بەلە باقە کردگیە وەمن ئاشی قورباقە عوموم دەردمان دووریی و فیراقە سەرباری دەردان ئاشی قورباقە مەخسووسەن هەر کام ڕەئیس ئۆتاقە باوکی ئەفرۆشێ بۆ ئاش قورباقە شەهەنشاهییە تڕ و تفاقە پەنیری کرمین ئاشی قورباقە بۆ ئیراد جۆیی چاویان زاقە هەر کەسێ نەیخوا تەختە و شەلاقە لە ئاو گۆشتە ڕەش هەرچی بەیان کەی تام و لەززەتی وە قەوری کاکەی لە گشت بەترە ئەو غەزای خاسە هەر چڵک و چڵمە ئەیکەنە کاسە تەتە بۆ کەری وە کۆی زۆخاڵ وێ فیتوا دەرەکەی توخمی گەماڵ وێ مەگەر تەخت و بەخت بوێ چەواشە ئەوسا واز بێرن لەم ئاشی ماشە ئینساف خۆ نادەن نایەژن بەسە نام لە کوێ تێرن ئەم گشت عەدەسە پاکیچی ناکەن پڕ لە کا و تووکە بێشتر دانەکەی کوژی چەڵتووکە نەوع پەرەستی و میللەت پەروەریی ئەم عەداڵەتە قوڕ بگرە دەری کاغەزی دنیا تەمام سیا وێ دەردی دڵی من هەر تەواو ناوێ سەوزی خواردنی ئێوەیچ ئەزانم ئەر ئیزهار بکەن منەت وە گیانم وەزعی خۆتان و مانگی ڕەمەزان بنویسە لە من کاک محەممەد گیان حاڵم نەماگە ئیتر بۆ من بەس ناتەواوییەکەی حەواڵەی ئێوەس
6	نامەی ئاغا عینایەت بۆ شێخ عەزیزی کوڕی شێخ فەتتاح	ئاغا عینایەت (1881-1957)	دیوانی ئاغا عینایەت	عەزیز بەتاڵەن ... فیکر و خەیاڵت یەکسەر بەتاڵەن ئارەزووت دایم هەر پەرێ ماڵەن مەلاقات کەردەی ئێڵ و عەیاڵەن زیندەگیت حەرام ئەوقاتت تاڵەن مەر ڕەحم خالق وەرنە مەحاڵەن شەو و ڕۆ دایم هەر نە خەیاڵەن فیکرت شمارەی هەر ماهـ و ساڵەن هیمەت بابۆت پیر کەماڵەن دۆعای موستەجاب دایم نە حاڵەن ئەرچی کارمان نەیاوان کاڵەن ڕەحمی مەشایخ هەمڕای خەیاڵەن خواوەن هەر وێش ساحێو جەلالەن عەفوو کەرەمش شامیلی حاڵەن ئەر مەیلش ببۆ کەرەم بکەرۆ ئارەزووی شاهان وەباد مەدەرۆ هەر کەسێ کارێ چەنیمان کەردەن هەر پەشیمانەن تا وە ڕۆی مەردەن ئومێد هەر تۆنی پادشای شاهان تەخت و بەخت مەدەی وە ساحێب جاهان قەترەیێ شەفا جە خەزانەی غەیب حەواڵە کەرۆ خالق لاڕەیب دڵ تەنگمان مەکەر وەسەن عینایەت ئومێد هەن کارمان یاوان وە غایەت
7	هەواڵ هێنانی شەماڵ	ئاغا عینایەت (1881-1957)	دیوانی ئاغا عینایەت	بەو نام بەو نیشان سەر کێشام نەو جا دیم کە دوو کۆتەی سۆچیای سیا کەوتەن نە بەر ماڵ مەناڵان وە دەرد دەم دەم مەکێشان هەناسانی سەرد چەند نەفەر ئەولاد سەغیر و کەبیر نە لاشان کەوتەن بەوێنەی ئەسیر واتم ئێوە کێن پەی چێش وەی تەورەن مەر کاری دنیا هەر جەفا و جەورەن واتشان تۆ کێی پەی چێش مەپەرسی دەردەدارەنی یاخۆ چە کەسی واتم من قاسید دەردەدارانم مەحرەم و هامڕاز شەو بێدارانم ڕەفێق و شەریک دڵ ئەوگارانم ئاگا نە ئەحواڵ پەشێو حاڵانم یارانی عەزیز نووری دیدەتان ساحێب جا و مەقام بەرگوزیدەتان ئەشخاسێ ئەو سا نەی وەر مەکانە جای پەنا و مەلجەء خوێش و بێگانە سەردار و ڕەئیس خان و بەگزادە لاقەید نە بەشەر شاهـ و شاهزادە ئیسە نە زیندان بێکەس و مەهتووک بێ قەدر و قیمەت مەریز و مەفلووک هەر یەک نە شارێ تەفرەقە کەوتەن جۆشیای زوڵم و تاویای بۆتەن غەریب و بێکەس، موحتاج و بەدبەخت زەلیل و ئەوگار فشارانی سەخت وەزع و حاڵشان وەی تەور پەشێوەن دووی هەناسەشان بێشتەر پەی ئێوەن ئید واتم ناگا کەوت و شی نە هۆش وە دەم دەردەوە بەرئاما خرۆش واتش ئەی شەماڵ هەی بەرگوزیدەم قەدەمت وە بان بینایی دیدەم یە تۆ بیت ئامای جە لای دەردەدار نە خاوی غەفڵەت ئێمەت کەرد بێدار سەرگوزەشتەمان جە حەد وییەردەن بەدبەختیی ئێمە بێ پەنا و پەردەن چەند ساڵ نە دەوران فامیل وییەردەن نە ڕای ئیحترام زیندەگی کەردەن ناگا چەرخی چەپ خول ئاوردەوە زەمزەمە و بیسات یەکسەر شەردەوە مەحرووم نە دیدار برا و کەس و کار یەک جە یەک بەتەر بیەن گرفتار ئابڕوو و حورمەت نە دەسمان شییەن ئیختیاری موڵک وێچمان نییەن ئەوەن بەدبەختی و سەختی و دەربەدەر ئینتیزاری دەس ڕایەت و نۆکەر نەی کڵاوەدا کەفتەنم کەساس کەس نمەپەرسۆ خراو تا وە خاس ئایرێ شییەن نە پەڕ و باڵم عالەم بێزارەن نە بۆی زوخاڵم ئایرێ گرتەن سەرتاپای تەنم بییەن وە کۆتەی سۆتەی جەهەنم شەماڵ فیراقەن سۆچنان جەرگم زیندەگی بێزار ڕازی وە مەرگم شەماڵ فیراقەن فەرقم شکاوان وە گیانت قەسەم مەگێرەم تاوان فێراقەن تێشە نە فەرقم شەنەن فیراقەن ڕیشەی عومری من کەنەن فیراقەن ئایر وەردان نە جەستەم کەم کەم سۆچنان پێشەی شکستەم فیراقەن غەرقم کەردەن نە دەریا ڕەنجی سەد ساڵەم وە عەبەس بریا هیجرانەن بییەن سەرباری دەردم هیجرانەن باعیس ئی ڕەنگی زەردم هیجرانەن وە گاز جەرگم مەکێشۆ هیجرانەن قەلبم دایم مەجۆشۆ هیجرانەن شعوور نە دەستم سەنەن هیجرانەن یاسین پەی مەرگم وەنەن هیجرانەن هەرگیز نە ویر نمەشۆ هیجرانەن لیباس ئازیەتی پۆشۆ هیجرانەن دڵ کەرد وە کۆتەی قەساو هیجرانەن زامش نەدارۆ حەساو حەسرەت نمازۆ کۆنە بۆ زامان حەسرەت دەردێوەن نەدارۆ دەرمان حەسرەتەن دایم زامش هەر وە سۆن هەشت ساڵەن مەکان حەسرەت جوانڕۆناوی تایبەتن حەسرەتەن قامەت کەردەن وە کەمان حەسرەتەن سانان بینایی چەمان چێش واچوون شەماڵ گیانم فیداتەن نە هەزار یەکێ دەردم نەواتەن پەی جەستەی خەستەم کافر کەرۆ شین نە موڵکی وێمان وێنەی غەریبین بێ قەدر و حورمەت کەساس کەوتەکار کزکز مەنیشین نە پەنای دیوار یانەی زیندانی یەکسەر وەی تەورەن شەماڵ وە گیانت پەڕ جەفا و جەورەن ئینە سەرگوزەشت کول خاس و عامەن هەر چەند عەرزی من گشت ناتەمامەن ڕاگە وەی دووری زەحمەتت کێشان فیدای ئامات بام سەر بدەر لێشان نەی جا وییەردی کەڵێ و توورکەپان ئاڵیاوا چەنی قەریەی ناو خۆشکان هەر چوار پەرێ زیندانی وێشان تا ڕۆی قیامەت هەر ئاهـ مەکێشان نە ڕای سەفیاوا حەرەکەت بکەر قەڵای جوانڕۆناوی تایبەت باوەر وەنەزەر داخڵ بەر نەو جا ئەسڵی مەکانەن پاتەخت و مەرکەز حاکم و خانەن چەند خان و حاکم سەردارش دییەن چەند بەگ و بەگلەر نامدارش دییەن چەند کوشت و قەزا و ئازارش دییەن چەند شەدە لاران نازارش دییەن چەندێ ڕەئیس و وەکیلش دییەن چەند گەدا و دارا و زەلیلش دییەن چەند شادی و وەشی و شیوەنش دییەن چەند سوپا و لەشکەر کولینش دییەن زەمزەمە و نۆکەر دیواخان دییەن سەفا و سەیرانگای ناو باخان دییەن چەندێ تەپڵ و کۆس بەیداخش دییەن چەندێ داخدار و بێداخش دییەن چەند قازی و خەتیب مستەوفیش دییەن چەند شێخ چەند دەروێش چەند سۆفیش دییەن چەند خانم خاتوون مەحبووبش دییەن چەندێ غاڵب و مەغڵووبش دییەن چەند مونشی باشی و دەبیرش دییەن چەندێ سەرعێڵ و ئەمیرش دییەن شەماڵ وە گیانت ئینە کول واتم ئامان و لووان فیدای ئاماتم دەورانی گەردوون چەپگەردی کەچ نەرد سەنگی بنچینەی گردین بەر ئاوەرد مەرکەز و ماوای ئابا و ئەجدادەن قەلب و ڕۆحمان بەو یاگە شادەن یاگی بەزمگای شادی و وەشیمان چمان خاوێ بێ دیمان نەدیمان ناگا و ناغافڵ بێخەبەر جە دەرد فەڵەک پەی ئێمە دیسان شانا نەرد سەرگوزەشتەمان هەر تا وە ئارۆ شەرحش نە فەوقەن لازم نەدارۆ نەو جا نیگا کەر دەخیلەن شەماڵ خاس دیققەت بدەر بە حاڵ و ئەحواڵ ئەر دیت ئەشخاسێ تاقەتش تاقەن ئانە گرفتار دەردی فیراقەن ئەر دیت کەسانێ دەردش گرانەن ئانە سۆچیای ناری هیجرانەن بدیە هەر کەسێ جە کەسان تاکەن ڕەنگ زەرد و زایف دیدە خەمناکەن کەوتەن نە گۆشەی کووچە و کەلاران وێنەی پووڵی قەڵب ناڕەوای شاران زەلیل و زگار کەفتەن وە بێکەس بزان و نەزان مەکێشۆ نەفەس بۆی کزەی جەرگش نیشتەن نە ڕووی عەرش تەن لوخت و عوریان نە پۆشاک نە فەرش وێنەی یەتیمان نە پەنای دیوار نە موڵکی وێشان خارجی و ئەغیار ئانە تۆ وەی تەور مەوینیش وە چەم خانمێ بییەن ئەعلا و موحتەرەم نامەحرەم نەدیەن کەس وە دیدەی وێش ئیسە ناعیلاج بییەن وە دەروێش شەماڵ وە گیانت جەرگم بریانەن شەو و ڕۆ دایم کارم گریانەن یەکێ مەوێنی کەوتەن نە سەحرا خاتوونێ بییەن موقتەدیر دارا یەکێ پەی فەرزەند دەردش کارییەن یەکێ سەردارش نادیارییەن یەکێ براڵەش وە ئەسیر بریان یەکێ داراییش کول غارەت کریان ئانە فەرزەندش نە دەسش شییەن کەمکەم بیناییش نابینا بییەن ئانە مەوێنی کەوتەن، مەناڵۆ فەرزەندەن پەرێ بابۆش مەلاڵۆ هەر کەس مەوینی دەردش کارییەن دەرمانی دەردش نادیارییەن شەماڵ وە گیانت دنیا خەسیسەن نۆکەر و یەتیم وێشان ڕەئیسەن ئەو مەکان وەزعش ڕێققەت ئاورەن جۆشی دەروونم چون سەماوەرەن بویەرە نەو جا نەگبەت ماوەرۆ دەردشان سەختەن پایان نەدارۆ شەو و ڕۆ دایم شین و زارییەن نە باتی ئەسرین هووناو جارییەن بازە هەر بەو حاڵ جەستەی پەشێوە تا ڕۆی قیامەت گێج وەران پێوە شەماڵ قوربانەت نەو یاگە مەویەر زیارەتی مەرقەد شێخ فەتاح بکەر بشۆ وە خدمەت ئەو پیری کامڵ سەرگوزەشتەمان چەنی دەردی دڵ بەد بەختیمانەن چەنی نەدامەت دیدار بینیمان کەوتە قیامەن زەلیل و غەریب موحتاج و بێکەس ها وەختەن بەرشۆ ئاخەرین نەفەس دنیا وەی تەورەن عیلاج نەدارۆ نە عەهدی قەدیم هەرتا وە ئارۆ نە مەیدانی هەقق عالەم کول خەستەن ڕای قەزا و قەدەر هیچ کەس نەبەستەن حەرەکەت بکەر نە ئەترافاتش بگێڵە پێشدا قەریە و دێهاتش کەش و کۆسارش یاگەی شکارەن ئاساری ئێمەیچ نەو جا دیارەن فرێمان کردەن نەو یاگە شادی پەیمان بوازە گەردەن ئازادی فیدات بام شەماڵ زەحمەتت کێشان یانەی زیندانی سەر بدەر لێشان دمای سەیرانگای جوانڕۆناوی تایبەت کەردی کەش و کۆسارش گێجەلوول وەردی ڕاگەی گەرمەسێر بگێرە نە وەر چەشمە و سەراوان باوەر وە نەزەر باڵەخانییەن نە سەری ڕاتەن ئاوش بەوێنەی چەشمەی حەیاتەن موڵک و دێهاتش باسەفا و سەیرەن جە گشت نیعمەتێ پەڕ دەخڵ و خەیرەن یانەی ئیقباڵەن دایم زاریشەن پەرێ سەردارش بێقەراریشەن ئەوان هەم چەند ڕۆ وە کامەرانی عەیشی وێشان کەرد نە باڵەخانی فەڵەک هەم پەی ئەو دیسان شانا نەرد ئیقباڵ ئیقباڵش نەو جا غورووب کەرد ماچی ڕۆی ئەزەڵ پەی زیندان تاشان گەدا نە لای ئەو وێنەی پادشان شەماڵ بویەرە نەو جا پەی زلان چەشمە و سەراوەن بیهتەرین مەکان خسووس سەراوبەسناوی تایبەت نەو جا مەشهوورەن مەجۆشۆ مەیۆ تەمام پەڕ نوورەن پەشتی سەراوبەسناوی تایبەت کۆی سارا وەنەن ئێڵاخی وەشەن ڕیشەی دڵکەنەن ئەم دەس و ئەو دەس تەمام بگێڵە کول ماجەمینەن هەوارگەی خێڵە یاگەی نازاران ماجەمینانەن مەنزڵگای قەدیم میر و خانانەن دەشتی گوڵاڵە تا بەردی زەنجیرناوی تایبەت چەند حاکم دییەن سەرعێڵ و ئەمیر بەردی زەنجیرناوی تایبەتەن نەو جا مەشهوورەن ئاو ساف و زەڵاڵ ماچی کافوورەن چەندێ جە مەردان ڕۆزگار دییەن چەن نەوجەوانان کارزار دییەن چەندێ نە دەوران دنیای دوون شییەن یاگەی بەگزادەی باوەجانیناوی تایبەتیەن ئەوان هەم چەن وەخت نە دەوری وێشان ڕۆزگارێ وەش هەمڕا بێ پەیشان نارا و بەنیگەز مێراوا گێڵە شەماڵ وەگیانت کول یاگەی خێڵە نە هەر جا بدیە جارییەن سەراو مەخسووسەن ئاوی چەشمەی بێڵەتاو خاک و ئاو وەی تەور ناپەیدا کەمەن جای کیشت و زەرعەن مەنزەرگای چەمەن عێڵ و تایفەی پەڕ حەشەم دارۆ عەیبش هەر ئیدەن ڕەئیس نەدارۆ کەدخودا و ڕەئیس گرفتار بییەن نەتۆی زیندانان کول نە بەین شییەن یانەی زیندانی هەر ئاغە ڕۆشەن هەر کەس پەی کەسێ دایم بێهۆشەن تاوەگۆزناوی تایبەت و کڵاش تا باوەجانیناوی تایبەت شەماڵ بگێڵە تۆ وە نیهانی وە هەر جا مەشی شین و زارییەن ئەلوەداعی گەرم بێقەرارییەن ئەو سەرزەمینە بگێڵە پێشدا هەر کەسێ کەسەن نەمەندەن تێشدا خێڵی باوای خدر نە ملەی لێواشە هەر دەسە دۆعان چەرخ بۆ چەواشە کەرەناوی تایبەت و شاینگانناوی تایبەت تا دەوڵەت ئاواناوی تایبەت شەماڵ زەحمەتەن خەیلێ ماڵئاوا ئەوانیچ عەشرەت هەم گرفتارەن زەدەی زامی سەخت نێشی یەک خارەن سەر بدەر لێشان کەسێ نەمەندەن فەڵەک یانەشان نە ڕیشە کەندەن کەرە مەنزڵگای وەلەد بەگیناوی تایبەتیەن چەند شۆڕە سوار ئامان و شییەن نە میر نە ڕەئیس نە سەردار مەنەن یاگەی یانەشان بەزرشان شەنەن سەردار نە زیندان نە قەسری قەجەرناوی تایبەت نەعشش چون گەدا کێشیان وە بەر نەمەندەن کەسێ نە ئۆجاخشان ڕەعیەتێ بییەن وە ئەربابشان دایم زارییەن نە تۆی یانەشان با هەر بگێڵۆ چەمەڕانەشان ئای چەند نازاران کەوتەن وە بێ ناز فەڵەک خدێشەن نەشیب و فەراز شەماڵ فیدات بام باوەر وە نەزەر زیارەتی مەرقەد دەوڵەت ئاواناوی تایبەت کەر گونبەدێ نەو جا بوڵندەن پایەش شێخی ئیرشادەن بشۆ نە سایەش نەتیجەی پاکەن جە پاک سرشتەن یاگەی ئومێدەن جای پەنا و پەشتەن سەییدەن جە نەسڵ پاکی پێغەمبەر شافعی ئۆمەت ڕۆی دەشتی مەحشەر سەر گوزەشتەمان عەرز کەر نە خدمەت هەشت ساڵ گرفتار ڕەنج و مەشەققەت موعجیزاتشان مەشهووری عامەن ساحێب هیمەتەن بوڵند مەقامەن فەقیر و غەریب موحتاج و زەلیل تەڵەب کەر هیمەت شەماڵ سەد دەخیل هەرچەن موقەددەر عیلاج نەدارۆ جە پێغەمبەران هەرتا وە ئارۆ بەشەر حاڵشەن وە ئومێد زیندەن هیچ کەس ددانی ئومێد نەکەندەن دەوڵەت ئاواناوی تایبەت جای شەریعەت بییەن جومعەو جەماعەت تەریقەت بییەن تەکیە و مەنزڵگای دەروێشان بییەن مەلجەء و پەنای دڵڕێشان بییەن ئیسە نیشانێ جە ئەو نەمەندەن فەڵەک ئەساسش بەرچیدە کەردەن هاشمیناوی تایبەت هەشت ساڵ نە تۆی زیندانەن پەی بەدبەختی وێش جەرگش بریانەن بێ جورم و تەقسیر گرفتار بییەن شان و مەقامش کول نە دەس شییەن عایلە و کڵفەت سەرگەردان بەدبەخت جۆشیای کوورەی زوڵم و زۆری سەخت دایم الاوقاتعەرەبی شین و زارییەن پەی بەدبەختی بەخت بێقەرارییەن شەماڵ وە گیانت فەڵەک کارشەن هەر ڕۆ وە نەوعێ یە بازاڕشەن شەماڵ فیدات بام زەحمەتت کێشان قەدیم ئۆجاخان سەر بدەر لێشان کەی مەبۆ زەحمەت تۆ فەرامۆشم حەڵقەی غوڵامی کەردی نەگۆشم نە هەر جا ڕەئیس کورد زوان بییەن سەردار و ئەمیر کول نە بەین شییەن بگێڵە پێشدا هەر کەس نە جای وێش یەکسەر فامیلش بییەن وە دەروێش نە جا نە مەقام نە شان نە شێوە کول پەی دەردی وێش شێت بییەن لێوە پارچەی نەوڕۆڵە بگێرە نە وەر سەیرانی دەشتی ماهیدەشتناوی تایبەت بکەر قەڵای باوانەن ساحێبش نییەن مەرکەزی سەردار سەنجاویناوی تایبەت بییەن سێ نەفەر سەردار نەو جا بەرقەرار ساحێو تەپڵ و کۆس بەیداخ و سوار ماڵ و دیواخان دەبدەبە و ئەساس لەشکەر و نۆکەر یۆ جە یۆتەر خاس کەدخودا و ڕایەت تایفەی زیاد گشت خۆش و خوڕەم یەکسەر خاتر شاد نەڕای ئیقتیدار وە کامەرانی چەند ساڵ ویاران نەی دنیای فانی چەرخی چەواشە چون هەردە جاران تەفرەقەشان کەرد نە کووچەی شاران نە ماڵ نە فەرزەن نە نۆکەر نە کەس ڕەنجی سەد ساڵە بەرشی وە عەبەس وەی تەور پاشیان تەفرەقە و بێکەس یەکێشان ئەو توونناوی تایبەت یەکێ ئەو تەوەسناوی تایبەت حەیف پەی جوانان وێنەی شێری مەس لاشەش خاک کەران بێ برا و بێکەس ئیسە نیشانێ لێشان نەمەندەن فەڵەک ئەساسش نە ڕیشە کەندەن وەی تەور پەشێو بی حاڵ و باڵشان کەس نمەزانۆ ڕا مەزارشان شەماڵ بویەرە ماهیدەشتناوی تایبەت تەی کەر مەدارا مەکەر تا وە چوار زەوەر نیگا کەر نەو جا دەشت گەواوڕناوی تایبەتەن مەرکەز و ماوای عێڵی کەڵهوڕناوی تایبەتەن ئەرشەدەن پەرێ تایفان نەو جا مەردانی کاری هەم ساحێو پەنا سەرحەد نشینەن پەی خاکی ئێرانناوی تایبەت خاکی ئێرانناوی تایبەتەن هەم یاگەی شێران میللەتی ئێرانناوی تایبەت دوو خسڵەت دارۆ نە عەهدی قەدیم هەرتا وە ئارۆ ئیتاعەی ئەمری پادشای وێشان وەتەن پەرەستی بییەن خدێشان خسووس عەشایر جەمعی دلێران پاسەبان بییەن پەی خاکی ئێرانناوی تایبەت چەنی خارجە هەرچی جەنگ کریان عەمەڵشان نە تۆی تاریخ سەبت کریان پەی ئێمە میللەت ئیفتیخار دارۆ میهەنپەرەستی شەرافەت مارۆ عێڵی کەڵهوڕناوی تایبەت بی مقسوودم نەی جا خاک و ئاوشا لەشکر و سوپا هەر نە چوار زەوەرناوی تایبەت تا قەسری شیرینناوی تایبەت مەنزڵگاشان بی تەمام عێڵ نشێن کەوکەبەی داوودناوی تایبەت ئەو نە عەهدی وێش مەشهوور بێ نە تۆی سەردارانی پێش سەدای تەپڵ و کۆس لفەی بەیداخان دەستگاهی ڕەنگین ماڵ و دیواخان زەمزەمە و بیسات عەمەڵە و نۆکەر کەم کەسێ دییەن تەرەقی بەو تەور چەند خان خەوانین ڕەئیس و سەردار نە فەرمانی ئەو گرتەبێ قەرار سوارانی خاس ئەسپ و زین تەیار بازی مەکەردەن هەر سوب تا ئێوار تەپڵی حازر باش هەر وەخت مەژەندەن شەش هەزار سوار حازر مەکەردەن حەیفەن پەی ئەمیر سەرداری کەڵهوڕناوی تایبەت شکست دا وە تیپ بەختیاریناوی تایبەت و لوڕناوی تایبەت چون ڕۆی بەرگەشتە نەدارۆ ئامان نەو جەنگ و داوای ملەی هەمەدانناوی تایبەت جە تەقدیری هەق ئەمری خوداوەند دوو تیر نازڵ بی پەی بابۆ و فەزەند دوو سوپای عەزیم کەردەن چەکاچاک لاشەی ئەمیران غەڵتان بین وە خاک جەو دما فەرزەند چەنی نەبیران چەن ساڵ نە جای ئەو دنیا ویاران ڕۆزگار مەیلش سەرد بی نە لێشان کەم کەم ئیختیلاف کەوت نە دلێشان حوببی ڕیاسەت توغیانی بەشەر مەبۆ وە قاتڵ فرزەند و پدەر مامۆ برازا بین وە خەسمی یەک مامۆی وێشان کوشت پەی بەدبەختی هەم هەر کەس خوداوەند هۆر گێڵاوە لێش هەر وێش کۆمەکەن پەی نەگبەتی وێش ئیسە نەو فامیل یەکێ نەمەنەن یاگێ یانەشان بووڵشان شەنەن مەحرووم بین نە ڕەنج چەندین ساڵەی وێش گەدا و دەرودەر بەوێنەی دەروێش شەماڵ وە گیانت فەڵەک کارشەن دایم الاوقاتعەرەبی یە بازاڕشەن شەماڵ دەستی ڕاست گێڵە دماوە تەختگە و شامار بدەر دماوە یاگەی سەلاتین گۆرانناوی تایبەت بگێڵە وێشان گرفتار عایلەشان وێڵە حەفت سوڵتان نەوجا حوکمڕان بییەن هیچکام نە جای وێش ئاسارش نییەن کول ساحێو سوار تفەنگچی و نۆکەر یاگەی سوپا خێز سەرباز و عەسکەر تایفە و عەشرەت ئەمڵاکاتی خاس شەجیع و مەربووت مەعقووڵ شا شناس گاوارەناوی تایبەت مەرکەز حاکم نشین بێ هەر یەک نە جای وێش ساحێو نگین بێ داڵەهۆناوی تایبەت یەکسەر کەش و کۆسارەن یاگەی سەلاتین نەو جا دیارەن زەردەناوی تایبەت و یارانەنناوی تایبەت زەهاوناوی تایبەت تا سەرپێڵناوی تایبەت گشت یاگەی چادر کەدخودا و سەرخێڵ قەدیم ئۆجاخان تەفرەقە و فیرار ڕایەت و نۆکەر بییەن وەجادار شەماڵ وە گیانت دڵ پەڕ نە هوونەن وی تەور مەوینی جەستەی تۆ چوونەن سەر قەڵا چەنی جێگیران تەی کەر بدیە کێ نەو جا کەردەنش گوزەر چەند میر و سەردار نەو جا وییەردەن کۆچ و تەڵمیت بار ڕەنگین پەروەردەن باوەیسێ نەو جا یاگەی سەردار بی جای عەیش و نیشات تەپڵ و سوار بی هەواش پەی زمسان خەیلێ تەمامەن چەشمە و سەراوش وێنەی حەمامەن سەوز و خوڕەمەن زمسان وەک بەهار چوار ئەترافش وەشەن پەی شکار داخم ئیسە کێ بەو یاگە شییەن پاسە بزانوو هەر ئەوش دییەن شەماڵ بگێڵە ئەو سەرزەمینە زمسانش وەشەن گشت عێڵ نشینە قەدیم سەرادان یەکێش نەمەنەن یاگێ یانەشان مێخشان کەنەن ڕای دەروەن دەهۆڵ بگێرە نە وەر داری زەنگەنەناوی تایبەت و ئەزگڵە تەی کەر باخی سەیدی خان هەوارگەی بنگوێز بەرز و چەشم ئەنداز با سەفا و ڕاخێز سەیرانش وەشەن ئەو پارچەی بەمۆ کول ماڵ جەمینەن شەماڵ گیانی تۆ قەیتوولەن نەو جا یانەی شێخ حەسەنناوی تایبەت جەرگم بریانەن تەمام بێکەسەن وێش چەنی ئێمە گرفتار بییەن هەش ساڵ نەی وەرتەر بە ڕەحمەت شییەن ئەو نە تۆی زیندان مەشهەدناوی تایبەت فەوتش کەرد بێ قەدر و حورمەت وە سەد ئاهی سەرد نە فامیلی وێش وەی تەور بڕیان شۆن کەس نمەزانۆ مەزارش جە کۆن تایفەی نەجیب ساحێو کەرامات فەریاد ڕەسی عام پەی کولی حاجات بێ جورم و تەقسیر ئەسیرش کەردەن ئابڕوو و حورمەت چەند ساڵەش بەردەن ڕۆی گرفتاری هەرتا وە ئارۆ دۆعا و موعجیزات ئەسەر نەدارۆ قەزای موبڕەمەن عیلاجش نییەن نەزر و سەدەقە کول نە بەین شییەن شەماڵ وە گیانت کڵفەتش وێڵەن بەوێنەی دەروێش کەڵپۆس نە پێڵەن بزان یانەکەش کەس مەنەن تێشدا یاخۆ باوەقوش مەوانۆ پێشدا عایلەش جە کۆ تەفرەقە کریان ماڵ و ئەمواڵش وە میراس بریان دەک فەڵەک چەرخت با چەواشە بۆ نمەبۆ ڕەحمت پەی کەسێ بۆ تۆ بەڕوین بانەدار تا وە خانە شوور ئی سەر تا ئەو سەر نزیک تا وە دوور چەن ساڵ نە دەوران ڕۆزگار شییەن یاگەی قوبادیناوی تایبەت و باوەجانیناوی تایبەتیەن یاگەی حکوومەت حەیبەڵا خانناوی تایبەتەن جاگەی دەبدەبەی مستەفا خانناوی تایبەتەن لازم نەدارۆ شەرحش وییەردەن یە گشت نیشانەی دنیای بێ پەردەن نەو جا وییەردی ئاوی سیروانناوی تایبەتەن مەشهوورەن مەحدوود خاکی ئێرانناوی تایبەتەن ئاوی زمکان و لێڵە جەو مەکان داخڵ بۆ نە تۆی ڕوودخانەی سیروانناوی تایبەت مەعرووفەن نەو جا پردی کناچانناوی تایبەت قەدیمەن ئیسمش پاسە مەواچان ئیسە وێرانەن هەر پایەش مەنەن دەورانی گەردوون نە ڕیشەش کەنەن لاوران چەنی بێزەل نە ئەو جان شکارگای وەشەن پەرێ زمستان ئیمامێ نەو جا گرتەنش قەرار جە گشت حەیوانێ پەڕەن نە شکار مەکانێ وەشەن پەرێ زمستان شەماڵ ئامانەن نەوی هەراسان تایفەی ئیمامیناوی تایبەت نەو جا دیارەن پەی زیندانیشان دایم خەمبارەن یانەی هۆسمان بەگناوی تایبەت دڵشان نە جۆشەن هەشت ساڵەن تەمام کول سیاپۆشەن ئەو چەمی سیروانناوی تایبەت جە دەس وەر مەدەر کوێڵەناوی تایبەت و ماکوانناوی تایبەت وەشەن پەی گوزەر یاگەو مەکانی ئیناخی نەو جان پەی بەدبەختیشان جەرگشان بڕیان ملەی لەشکەرگا هەنجیرک گێڵە زێ وهیر تا هەوار نشینگەی خێڵە هەر یەک نە لایێ شین و زاریشەن هەر یەک وە دەردێ گرفتاریشەن زیندانی ئەوان هەر یەک نە شارێ تەفرەقە کریان وە سەر دیارێ فەتحڵڵا ناوی تایبەت هۆسمانناوی تایبەت هەرجە کرماشانناوی تایبەت وەلوولەی تفەنگ سەرباز کوشتشان بدیە هەر کەسێ ئالوودەی دەردەن ئانە کەسێوەش نە زیندان مەردەن باز هەر وەو دەرد سەختی گیان کێشان تا ڕۆی قیامەت هەر ئاخ بکێشان ناحیەی زەردۆییناوی تایبەت بگێرە نە وەر مەکانێ وەشەن مەلاحێزەش کەر دەودان و ڕووان تا وە باینگانناوی تایبەت ساتیاری وێراش تا بەلەبزان گڵاڵ ودشە خانەگاناوی تایبەت و پاوەناوی تایبەت دووریسانناوی تایبەت شمشێرناوی تایبەت قشڵاخناوی تایبەت تا شاوەناوی تایبەت نووریاوناوی تایبەت نجاڕناوی تایبەت بە وردە دێوە شەماڵ فیدات بام خاس بگێڵ پێوە تەشریف بەر وە بان قوللەی ئاتەشگاناوی تایبەت یەکسەر دیارەن بکەر تەماشا باسەفا و بەرزەن چەشم ئەنداز دارۆ هەر جا مەیلت هەن وە نەزەر مارۆ دێهاتێ نە فەوق شەرحم دان پەی تۆ هەشت ساڵەن شیوەن واوەیلا و هەی ڕۆ نەبڕیان سەدای شین و زاریشان نەدریان قەرار بێقەراریشان نە تۆی زیندانان کول نە بەین شییەن هەر کەس مەنەبۆ نیمە گیان بییەن ڕۆی گرفتاری هەرتا وە ئارۆ نەو قیتعە زەمین ئایر مەوارۆ کوشتارێ زیاد نەو یاگە کریان هەرجا کەسێوەن وە ئەسیر بریان وە هەر جا مەشی شەماڵ زارییەن هەر یەک چەند کەسش نادیارییەن خوسووسەن میرزا و مستەوفی پاوە ڕیشە کەن کریان جە هەر دوو لاوە میرزا مەحموودناوی تایبەت بێ، مونشی خۆش تەحریر عاقڵ و فەهیم هەم ساحێو تەقریر چەند ساڵ فیرار بێ نەو زێد و ماوا بەدبەختی کێشا هەرتا کە تاوا ئارەزووش ئید بێ بیاوۆ وە کام دەوڵەت بسانۆ پەرێش ئینتیقام وەختێ کە قشوون حەرەکەتش کەرد هەورامی نەوجا گشت فرارش کەرد ئەو میرزای مەرحووم بە خیاڵی وێش ئارەزووش بڕیان تەمام یاوا پێش بێخەبەر نە چەرخ قەزای ڕەببانی بەرعەکسەن دایم شاد پەشیمانی عەبباسناوی تایبەت براڵەی گیانی گیانیش بێ کول کەسێ عاشق وەش زبانیش بێ ناگا کومەیسوون نەو جا تەشکیل دان هەرچی مەنەبێ ئەسڵەحە جەم دان ئەو گرفتاری نە فەوق شەرحم دان جە قەسری شیرینناوی تایبەت هەرتا مەریوانناوی تایبەت مەقسوودم میرزاناوی تایبەتی ساحێو شەوق و زەوق شادیش بی وە شین زەوقش بی وە تەوق وێش چەنی مامۆ، برا و مامۆزا گرفتار کردەن ڕەنجش شی وە با وە چەند ئیفتیزاح فشاراتی سەخت نە جەمعی مەردم بە وەخت و بێ وەخت تا داخڵ وە شار تارانشوێن بین یەکسەر یاگەی ئەوان دان نە قەسری قەجەرناوی تایبەت هەر چەند کە ئیزهار مەزڵوومی وێشان مەکەردەن ئەسڵەن نەشنەفتەن لێشان هەر یەکێ پەنج ساڵ حەپسشان بڕین شەش ساڵ زیاتەر کێشان وە یەقین دمای سەدەمات جە حەد وییەردە زوڵم و زۆری سەخت دنیای بێ پەردە هەزار حەسرەتان مەنەبێ نە دڵ یەک نە شۆنی یەک داخڵ بین وە گڵ عومووم بێ ڕەمەق مدراین وە پاوە ڕیشەمان بەنەن وە بای فەناوە شەماڵ ڕاهی بەر پەرێ هەورامانشوێن خاکی ئێرانەن سەرتا وەدامان بگێڵە پێشدا بێ سەفا نییەن وەزعی سابقش گشت نە بەین شییەن تەرزێ جە دیدەن ئیسە جە وڵات جادەی ماشینەن عەقڵ مەبۆ مات هەورامی ئەوسا نە یاگەی وێشان ئیقتیدارێ خاس بێ نە دلێشان هەر یەک نە جای وێش دەستگا و عومارەت ماڵ و دیواخان نۆکەر و ڕایەت چەنی عەشایر خارج و داخڵ خەیلێ جەنگ کەردەن شەجیع و پەڕ دڵ کەم کەم تەرەقی دەستدا پەرێشان قەریبی چل ساڵ ڕاحەت پەی وێشان نە ڕای ئیقتیدار زیندەگی کەردەن ڕۆزگارێ وەش وە سەر مەوەردەن غوروورشا یاوا سەرحەدی کەماڵ نەوبەت کەفت وە دەس ئەساسەی زەواڵ نە ئەمری دەوڵەت تەمەڕود کەردەن فەریبی توغیان چەن ساڵە وەردەن دەوڵەت قشوونش کێشا پەرێشان سەنگی تەفرەقە کەوت نە دلێشان هەر یەک نە لایێ بێ وە چارەسەر پەرێ خارجە دەشت گرتەن نە وەر هەر کەس تەسلیم بی گرفتار کریا نە قەسری قەجەرناوی تایبەت یاگە پێش دریا وەی تەور پاشیا و بڕیا شۆنشان کەس نییەن نە جای هەوار کۆنشان شەماڵ بگێڵە هەر سەیران خاسە چەم پۆشی کەرە جەی دەنگ و باسە داریانناوی تایبەت و هەجیجناوی تایبەت نۆتشەناوی تایبەت و شەڕەکانناوی تایبەت چەشمە و سەراوەن باغات فراوان نەوسوودناوی تایبەتەن مەرکەز حکوومەت نشین بەرز و چەشم ئەنداز باغاتش ڕەنگین وردە دێهاتش یەکسەر باغاتەن هانە گەڕمەڵەناوی تایبەت نە سەری ڕاتەن ناحیەی لهۆنناوی تایبەت تەمام سەیران کەر نە کەلی کاوێ سەر باوەر وە بەر ئەو یاگە بەرزەن پەرێ سەیرانگا هەرجا مەیلت هەن بکەر تەماشا قولەی پیر ڕۆستەمناوی تایبەت دیار وە دیار دەشتی مەریوانناوی تایبەت گۆلی زرێوارناوی تایبەت ئەو قەریە و دێهات مەوینی وە چەم بەدبەختیشانەن پێچیاون وە خەم قەدیم ئۆجاخان بڕیا شۆنشان نەمەنەن بە غەیر هەوار کۆنشان مەخسووسەن شاری هەورامانی تەختشوێن قەڕەچۆڵ بڕیان بەرچیدە و بەدبەخت گشت سوڵتان زادە ساحێو نان و خوان نەجیب و مەعقوول وەی تەور پێش ئامان بەعزێشان ئەوەن زووخاوان وەردەن زەلیل و موحتاج کول گیان سوپەردەن بەعزێ بێ ڕەمەق مدران وە پاوە ئینتیزاری مەرگ بەیۆ جە لاوە عایلە و کڵفەت بێ قەدر و حورمەت تاویای بۆتەی زوڵم و مەشەققەت هەر یەک پەرێ وێش هەر ئاغە ڕۆشەن هەشت ساڵەن تەمام کول سیاپۆشەن شەماڵ فیدات بام هەورامانشوێن تەواو قەریە و دێهاتش هەرتا کە ڕەزاوناوی تایبەت یەکسەر وەی تەورەن حاڵ و باڵشان عاڵەمش گرتەن بۆی کەواوشان بێ جورم و تەقسیر وەی تەور پێش ئامان دەردش کارییەن سەر تا وە دامان هەوش و بەدرانیناوی تایبەت و دزڵیناوی تایبەت مەویەرە جای مەحموود خانناوی تایبەتەن شەخسێ دلێرە جەند ساڵ جەو مەکان نە ڕای ئیقتیدار ساحێو سوفرە و خوان نۆکەر و سوار شەجیع و زرنگ بەخشەندە و خەڕڕاج خارج و داخڵ وە کەس نەدێ باج حەقیقەت حەیفەن پەی مەردی ئێرانناوی تایبەت وەی تەور بان پەنا وە خارج بەران دەرەکێناوی تایبەت یاگەی ئەسەد بەگناوی تایبەت بییەن ئەو هەم مەشهوورەن کول کەسێ دییەن یاگەی مەشوەرەت خاس و عام بییەن ساحێو دیواخان وەش کەلام بییەن شەماڵ وە گیانت جەی گشت ئەساسە یەکێش نەمەندەن تەمام ئیفلاسە قەدەم ڕەنجە کەر پەرێ مەریوانناوی تایبەت ئەو سا مەزانی چێش پەنەش ئامان قەڵای مەریوانناوی تایبەت پاتەختشانەن یاگەی حکوومەت ڕەئیس و خانەن کانی سانانناوی تایبەت بێ یاگەی مەحموود خانناوی تایبەت دەستگا مورەتتەب سوفرە و دیواخان بەگزادە و نۆکەر تەپڵ و سوارە داخڵ بیەبێ نە تۆی ئیدارە حقووقی دەوڵەت ئابڕوو و حورمەت مەنبەعی ئومێد کەدخودا و میللەت باقی بەگزادە هەریەک نە جای وێش تایفە و شەجیع یەکسەر قەوم و خوێش ولەژێرناوی تایبەت یاگەی کەیخەسرەو خانناوی تایبەت بێ قەدیم ڕیاسەت کول مەریوانناوی تایبەت بێ دەستە و بەستەی وێش بەگزادە و نۆکەر تەپڵ و سوارە نە جەنگ بێخەتەر فەرزەندانی خاس یاگەدارش بێ کەدخودا و ڕایەت بەرقەرارش بێ باقی بەگزادە و خوردە مالکین هەر یەک نە جای وێش کول ساحێو تەمکین نە ڕای ئیحتیرام زیندەگی کەردە بێخەبەر نە چەرخ دنیای بێپەردە شادیشان یەک ڕۆ یەکسەر بی وە شین بەو تەور گرفتار دامی بەڵا بین چێش واچوون شەماڵ چێش ئاما وە سەر ئەسڵەن یەکێشان بەر نەشی وە بەر ئەو ئیفتیزاحە کول دیمان وە چەم کەم کەسێ دییەن ئەولادی ئادەم ئەوان هەم تەقسیم زیندانان کریان هەر یەک نە لایێ وە ئەسیر بریان ئەوەن زووخاوان بەدبەختی وەردەن قەلیلێ مەنەن یەکسەر کول مەردەن ئیسە یانەشان تەمام خاپوورەن ڕۆی ڕۆشن لێشان شەوی دەیجوورەن عایلەشان وەی تەور کول نە بەین شییەن هەرکەس مەنەبۆ کز و کۆر بییەن نەمەنەن هیچ کەس نە ئۆجاخشان ڕەعیەتەن ساحێو ئەملاکاتشان فیدات بام شەماڵ قاسیدێ خاسی سەرکەشی کەرە هەم جە کۆماسیناوی تایبەت ئەوان هەم بەدبەخت هەم گرفتارەن یانە وێرانەن خەیلێ ئەوگارەن بەگزادە و ڕەئیس بییەن دەروەدەر هانە تۆی زیندان نە قەسری قەجەرناوی تایبەت دەروێش مەحموودناوی تایبەتەن بێچارە و بەدبەخت موحتاج و زەلیل وەی زیندانی سەخت هەشت ساڵەن زووخاو بێ سامان وەردەن خەزان پەی بەختش خەزانش کەردەن یانەشان دایم شیوەن نە تۆشەن هەر کەس پەی کەسێ مەست و مەدهۆشەن شەماڵ عەرزم هەن بدیە چێش ماچوون لازمەن سەیران کۆی تەورێز خاتوون زەحمەتت کێشا خەیلێ ماڵ ئاوا ئێڵاخی وەشەن ئەو کۆی زێڕ ئاوا بدیە دیارەن کۆی ئەفراسیاب کۆی عەبباس بەگناوی تایبەتەن کول چەشمە و سەراب هەر چوار ئێڵاخ یاگەی عێڵ بییەن ئیسە قاعیدەش بەرچیدە بییەن قەریە و دێهاتش تا چەم کەرۆ کار هەرتا بیاوۆ سەرحەدی هەوشارشوێن یەکسەر ئێڵاخەن چەشمە و میرغوزار سەوز و خوڕڕەمەن نە وەختی بەهار قەسەبچەی قەشەنگ چەنەش مەویەرە هەم حسەین ئاوا هەم دیواندەرەناوی تایبەت سەد پارچە ئەملاک نەو جا دیارەن یەکسەر ئەملاکی ئەعیانی شارەن گەڵباغیناوی تایبەت و مەنمیناوی تایبەت تایفەی بێ ئەندێش ئانە کول واتم گرتەبیەن پەی وێش جە کەناری شار هەرتاکە بیجاڕناوی تایبەت ئەم سەر تا ئەو سەر حدوودی هەوشارشوێن چەند ساڵ نەو زەمان دنیای هەرج و مەرج وێشان ڕەئیس بین وە کەس نەدێن خەرج جە شا تا وەزیر سەردار و ئەمیر خان وخەوانین جەمعییەت کەسیر تەپڵ و بەیداخ و سوارە و نۆکەر ماڵ و دیواخان دەبدەبە و لەشکەر ئەساسێ وەی تەور پەی وێشان سازان بە زۆری بازووی وێشان مەنازان تا ئاخر دەوڵەت ئەمر دا قشوون پەی سەرکووبیشان وە بێ چەند و چوون شەریفوددەوڵەناوی تایبەت حاکم بی ئەو ساڵ پەنج هەزار نەفەر تەمام و کەماڵ سەردار ڕەشیدناوی تایبەت بێ، ئەوڕۆ سوپاهدار نە فەرمانش بین تفەنگچی و سووار شمشێر حەمایل خەلعەتش کەردەن جەنگی گەڵباغیناوی تایبەت وە ئەو سوپەردەن هەورامانشوێن چەنی جوانڕۆناوی تایبەت تەمام باقی عەشایر جە خاس تا وە عام جەم کەردەن پەیشان جە شاری سنەناوی تایبەت حەرەکەت دریا ئەساسە و بنە یاوان بەو مەحاڵ ئەوان بین ماوا فەوری حەمڵە دان کەردشان داوا وەلحاسڵ ئەوڕۆ سوب تا خۆرئاوا زەد و خورد کەردەن هەرتا کە تاوا هەر چەند شجاعەت وە کار مەوەردەن چون نەگبەتشان بێ عیلاج نەکەردەن شکست وەردشان کەردشان فیرار غارەت و چەپاو تەمام بێشومار کەفت نە ڕووی سەحرا هەر کەس پەرێ وێش هەرکەسێ یاوا درێغ نەکەرد لێش نە هەر دوو تەرەف تەڵەفات کریا خاتیمەی ئەو جەنگ وەی تەورە دریا جەو دما بەعزێ ڕەئیس و سەردار شەریفوددوڵەناوی تایبەت ئومێد دان قەرار پەنا ئاوەردەن قەوڵ دان پێشان گونا و بێگونا وە دارشان کێشان پێش ئامەدێ سەخت پەڕ خەوف و خەتەر پاشیان وە هەم بێ وە چارەسەر دمای کوشتار و غارەت و زەرەر خارج و داخڵ دەشت گرتەن نە وەر چەند ساڵ نە مابەین ئیکارە وییەرد باز نە جای وێشان جەماوەری کەرد دووبارە فەریب تەمەڕڕود وەردەن دەوڵەت ئەمرش دا تەبعیدشان کەردەن بەعزێ گرفتار نە قەسری قەجەرناوی تایبەت باقیشان یەکسەر کریان دەروەدەر تەفرەقە و تەقسیم شار و دێهاتەن چەمەڕای جیرە و نان و بەراتەن گەدایی کەران بەوێنەی دەروێش نیمە گیانێ هەن بێزار بییەن لێش شەماڵ سەرگوزەشت دنیا وەی تەورەن ڕاحەتیش نییەن پەڕ جەفا و جەورەن ئیسە ئەو یاگە تەمام وێرانە بییەن وە لانەی بادەقوشخانە با هەر بناڵان تا ئاخر نەفەس وە شارانەدا غەریب و بێکەس فیدات بام شەماڵ مەنزڵت دوورەن سەیرانی سنەناوی تایبەت ئەو هەم زەروورەن شارێ قەشەنگەن مەدارا مەکەر بگێڵە پێشدا ئەو کۆی ئاویدەرناوی تایبەت کۆسارێ وەشەن نەدارۆ جەفا تۆ خودا بنۆشە ئاو کانی شەفاناوی تایبەت ئانە سەیرانگای ئەعیانی شارەن بەرز و چەشم ئەنداز کول جا دیارەن بدیە خەسراواناوی تایبەت ماچی بەهەشتەن نووری لەقای هەق نەو یاگە وەشتەن پارچەی ئاویدەرناوی تایبەت چەشمە و سەیرانەن عەیشگای عامەن کززە و کەواوەن چەمەن موعتەمەدناوی تایبەت یاگەی ئەعیانەن تەفریحگای ئەشراف تجار و خانەن داخڵ بەر نە شار قەڵای حکوومەت بەرز و قەشەنگەن نەدارۆ زەحمەت بازاڕ خیابان مەغازە کەم کەم تا مشی وە بان ئاو کانی دووشەمناوی تایبەت شەماڵ بگێڵە یاخودا وەشت بۆ ئارەزووی منەن کول یاوان وە تۆ یانەی ئەعیانەن هەر یەک نەجایێ ئەو سا مەنمانان بەوێنەی شایێ دەستگا و عومارەت تەلاری عالی ساحێبی ڕوتبە و موشیر و والی وەزیر و ئاسەف موعتەمەد وەکیل مەورووسیشانەن هەر یەک چەند دەلیل نۆکەر ئیقتیدار ئەملاکاتی خاس مەشهوور و مەعرووف تەمام شا شناس موشکڵێ نەبی نەکەران ئاسان ساحێبی لەنگەر یەکسەر کوردستانشوێن حکوومەت دایم بە مەیلی وێشان مەعلووم مەکەردەن جە مەرکەز پەیشان هەژدە بلووکی کوردستانشوێن تەمام وە ئەوان کارش مەدریا ئەنجام مەلجەء و پەنای فەقیر و دەروێش یاری دەهندەی بێنەوا و دڵڕێش وەلی نیعمەتی سەفحەی کوردستانشوێن بەرپا کونندەی گرۆی بێکەسان چەنێ جە ئەشخاس بێنەوا و نادان نە دەر ماڵشان بین وە خانەدان هەرچی تەعریف کەم ئەوسافاتشان دەبدەبە و ڕەواج ئەحکاماتشان زیاتەر بییەن هەر یەک پەی وێشان ئیسە ڕۆزگار سەرد بییەن لێشان ئەوان هەم چەنی ئێمە جەلب کریان وە هەر بەهانە پەی مەرکەز بریان شەش ساڵ جە مەرکەز نیشتەن پەی وێشان ئیجازەی مەحەل نەدریا پێشان جە دمای شەش ساڵ هەناسانی سەرد ئاسەفی ئەعزەمناوی تایبەت نەوجا فەوتش کەرد نەعشش بەوێنەی یەک نەفەر گەدا بەردەن وە مەحەل بێ سەر و سەدا ئیسە نە ئەو قەدر، نەئەو قیمەتە نە ئەو ئیحتیرام سەفا و زینەتە حاڵ و ئەحواڵشان ئەگەر بپەرسی ئەوان هەم وێنەی یەک نەفەر شەخسی زیندەگی کەران نە یانەی وێشان جەو ئیقتیدارە کول دەسشان کێشان ڕۆزگار دایم ئینە خودیەشەن یەکێ پادشا و یەکێ دەروێشەن دنیا هەر وێشەن بەشەر فانییەن کۆشش پەی دنیا پەشیمانییەن شەماڵ فیدات بام کافییەن زەحمەت کێشات فراوان ڕەنج و مەشەققەت دنیا وە هیچ کەس وەفاش نەکەردەن کەس جە بێوەفا بەهرەش نەبەردەن چەند پادشاهان جە بەشەر بێباک وە هەزار حەسرەت سەر نیان وە خاک کەیۆمەرسناوی تایبەت سەرتەوق پادشاهان بێ سەر حەڵقەی زەنجیر ساحێو جاهان بێ وە کۆ شی جەمشیدناوی تایبەت ساحێو جامی جەم وێش چەنی جامش لووان پەی عەدەم کۆرش کەبیرناوی تایبەت داخم ئەو کۆ شی سەر دوودمانی هەخامەنشیناوی تایبەت هەر یەک چەند حەسرەت گرتەبێن نە دڵ یەک نە شۆنی یەک داخڵ بین وە گڵ نەمروودناوی تایبەت و شەددادناوی تایبەت، زوححاکناوی تایبەت و فیرعەونناوی تایبەت ئیددیعاشان بی چەنی خوداوەند داخم جە کۆبان کەیانانی کەی ئەو گورز و گۆپاڵ ئەو ساقی و ئەو مەی کۆ شی کەیخەسرەوناوی تایبەت ساحێو تەخت و تاج کۆ پەهڵەوانان نەپای کورسی عاج کۆسی کاوسناوی تایبەتی داخۆم جە کۆ بۆ کەللەی کەیقوبادناوی تایبەت جە کۆ کەوتە بۆ فەرەیدوونناوی تایبەتی فەڕ بڵند بی پایەش چەند ساڵ مەملەکەت وەش بین نە سایەش گوودەرزناوی تایبەت وە حەفتا و حەفت فرزەندەوە گیوناوی تایبەت وە ڕیازەت خەسرەو سەندەوە داخۆم جە کۆ بۆ شای ئەفراسیاوناوی تایبەت ئیسمش مەوەردەن سەنگ مەبی وە ئاو ڕۆستەمناوی تایبەت جە کۆ بۆ ئەسفەندیارناوی تایبەت جە کۆن کەللەی دێو سفید چەنی بڕیان شۆن ئی گشت پادشا و پەهڵەوانی قین چەنی جاشان بی نە سینەی زەمین داخۆم جە کۆبان خەبەرشان نییەن کەوکەبە و ئەساس کول نە بەین شییەن هەر یەکێ هەزار حەسرەتان نە دڵ وە چەند ئارەزوو سەر نیان وە گڵ چەند پادشاهان ئەشکانیناوی تایبەت بییەن یەک نە شۆنی یەک ئامان و شییەن کەوکەبەی داراناوی تایبەت چەنی بی تەمام ئەسکەندەرناوی تایبەت نە شۆن ئەو یاوا وەکام ئەسکەندەرناوی تایبەت جە کۆن پادشای نامی شەرق و غەربش گرت ئەو وە تەمامی جە عومری کۆتاش ڕاحەتیش نەدیی هەر چی ڕەنجش دا وە عەبەس بەر شیی ساسانیناوی تایبەت جە کۆن چەنی شین وە باد نەوشیروانناوی تایبەت بی، ساحێب عەدڵ و داد کەیخەسرەوناوی تایبەت تەختش جە مەدایێنناوی تایبەت بێ شیرینناوی تایبەت مەلیکەی ئێران زەمینناوی تایبەت بێ کەم کەسێ دییەن ئەو تەخت و ئەو تاج مەتای ڕەنگاڕەنگ ئەو حوکمی ڕەواج دەبدەبە و بیسات بەزمی خەسرەویی مەشهووری عامەن هیچ کەسێ نەدیی ئاخر گرفتار چەرخی دنیای دوون یەک شەو شیرینناوی تایبەت دیش غەڵتانەن نە هوون ئەو سەردارەش دیی وەی حاڵ و وەی دەرد شیرینناوی تایبەت هەم جە گیان شیرینش ویەرد بە غەیر جە شیرینناوی تایبەت کەس نەدیەن وە چەم دمای سەردارش حازر پەی عەدەم شیرین بای شیرینناوی تایبەت پەی شیرین کاریت سەبت کریان تاریخ پەی یادگاریت گەنجی باد ئاوەر تەڵای دەست ئەفشار وە غارەت بەردەن دیار وە دیار تایفەی مەغۆڵناوی تایبەت ئەو جەنگی خوونخوار جە کەللەی ئادەم سازناشان مەنار ئەوە پادشا ئامان و شییەن چەند هەزار هەزار ئیسمشان نییەن ئینە کول واتم ئامان و بییەن عەجەب تەر جە کار ئێمە کەم بییەن هیچ کەسێ نەدیەن بێگونا و تەقسیر بەدبەختش کەران دە ساڵ نەزەنجیر مەحروومی دیدار عایلە و فرزەن فەریادڕەس نییەن غەیر جە خوداوەن بەوێنەی حەیوان دوڕندەی قەفەس دە ساڵ نەکێشی ڕاحەت یەک نەفەس ڕەنجی چەند ساڵە وە هەزار زەحمەت تەمام نە بەین شیی وە نیمە قیمەت
8	پاڕانەوە لە خودا بۆ لێبووردن لە گونا و ڕزگار بوون	ئاغا عینایەت (1881-1957)	دیوانی ئاغا عینایەت	ڕۆزگار شیشەی عومرم شکستەن ڕاگەی ئومێدی حەیاتم بەستەن تەکلیفم ئێدەن پەرێ ڕای نەجات موناجات کەروون قاضي الحاجاتعەرەبی یاڕەب بە حاجەت ڕەسوولی سەروەر قازیولحاجات ڕووی دەشتی مەحشەر یاڕەب بە حاجەت جەلال و ئەقدەس دەستگیری مەزڵووم غەریب و بێکەس یاڕەب بە حاجەت زوولجەلالی وێت بە عەرشی عەزیم لایەزالی وێت یاڕەب بە حاجەت پێغەمبەرانت بە عەرش و کورسی قەترەی بارانت یاڕەب بە حاجەت شای دوڵ دوڵ سوار مورتەزا عەلی کوشندەی کوففار بە ئەشکی دیدەی فاتیمەی زەهرا هەم بەو شەهیدان دەشتی کەربەلا بە ناڵەی دەروون عەبداڵانی بەر مەکێشان نەدڵ وادەی سوب سەحەر بەسەدای ئەزان ئەڵڵاهوو ئەکبەر بە شوعلەی جەماڵ پاکی پێغەمبەر یەک ڕای نەجاتێ بنێرە نە وەر بە شەرافەتی سەییدی سەروەر بە دەستێ بەستەی زیندانییانت ئەسیر و مەزڵووم گۆشەی شارانت جەمعی زیندانی ئەکرادی بەدبەخت فریاد ڕەسی کەر نەی فشاری سەخت دە ساڵەن زووخاو جارییەن لێمان بەشەرێ نییەن ڕەحم کەرۆ پێمان یاڕەب بەحاجەت ئیسمی ئەعزەمت بەو مەلایکان خاس مەحرەمت یەکەم جار بەو ڕەحم بێ پایانەکەت بەو عەتا و کەرەم بێ سامانەکەت پیر و ئاخر شەڕ عاسی و عوسیانبار قەبووڵ کەر وەنەم تەوبە و ئیستیغفار خالق و زاتت غەیر جە لوتفی وێت ڕای ئومێد قەتعەن مەخفی نییەن لێت ئاگا نە ئەحواڵ دەردەدارانی شەفا دەهەندەی کول بیمارانی ئەم دردە دووچار ئێمەشان کەردەن هەر ساتێ سەد نەوع بەتەر جە مەردەن کەریم کەرەم کەر کەرەم بێ شومار زیندەگی پێمان بییەن زەهرومار یاڕەب بۆ بە عیشق خاسانی دەرگات غەریب و بێکەس دوور کەفتەی وڵات مەزڵوومی ئێمە جە حەد وییەردەن ئیحیامان کەرە هەناسەم سەردەن بەخشەمان وە نوور پاکی پێغەمبەر نەی زیندانی تار وەسەن دەردی سەر ڕەحمێ کەر وە حاڵ عایلە و سەغیر یاڕەب نەجاتێ نەی دام و زەنجیر تاقەت و سەبر و حەوسەڵە بڕیان یەکسەر تەمام بی پەردەی دڵ دڕیان زەڕڕەیێ ئیمان جە موو باریکتەر ها وەختەن شەیتان باوەرۆش وە بەر قووەی وجوودیم، کول نە بەین شییەن عومرم جە پەنجا و چوار ڕەد بییەن عەینم بێ عەینەک تەم و بوخارەن زیندەگی پەرێم چون زەهری مارەن یاخودا وە ڕەحمت کارێ بسازی با کۆتا کەروون ڕوودە درازی ئیستیدعام ئێدەن جە لای خوداوەن شاد کەرۆم دیدار عایلە و فرزەن عومری تەبیعی سەر ئامان جۆشۆ قەبووڵ مەفەرما چی غوربەت بەرشۆ ئارەزووم ئێدەن یا حەیی داوەر نەی زیندانی سەخت باوەریم وە بەر قووەی وجوودی و سەروەتی دنیا کول تەمام بییەن ڕیشەمان کنیا بەدتەرین زووخاو دنیا کول وەردم یەک ڕۆ ئاسایش وە سەر نەوەردم نەحیف و زەعیف پیر و گرفتار غەریب و بێکەس، موحتاج، دەردەدار عنایەتناسناوی ئەدەبی فەردت کول موناجاتەن سەرتا وە پایین دۆعای حاجاتەن کافییەن وەسەن سەر دەرد ماوەرۆ ئومێد هەن خودا قەبووڵش کەرۆ ئیلتیجام ئێدەن جە لای هامسەران وە یەک فاتیحە ڕۆحم شاد کەران دۆعای مەغفیرەت نە دەرگای داوەر درێغ نەکەران بەشقی پێغەمبەر
9	Einleitung	ئۆسکار مان (1867-1917)	شێوەزاری کوردیی موکری	Die in vorliegendem Bande veröffentlichten Stücke kurdischer Epik, sowie die Prosaerzählungen und die volkstümlichen Verschen sind von mir in den Monaten Juni, Juli und August 1903 in Soujbulaq, der Hauptstadt der Provinz Mukri-Kurdistän, gesammelt worden. Über die geographischen Verhältnisse der kleinen Provinz, deren Verwaltung jetzt meist durch einen vom Gouvernement der Provinz Azärbäijän aus Täbriz gesendeten Gouverneur ausgeübt wird, findet man das Nötige zusammengestellt in de Morgans Mission scientifique en Perse, Vol. II, pag. I ff.) Eine ältere, die verwickelten Stammesverhältnisse des Landstriches in hervorragend lichtvoller Weise behandelnde Darstellung rührt von H. C. Rawlinson her. ) Rawlinson hat auch einige Angaben der bekannten Kurdenchronik des Shäräf-eddin in seiner Darstellung verwertet; der 1860 publizierte Text dieses Werkes liefert uns eine weitere Reihe von geschichtlichen Daten über den Kurdenstamm der Mukri, welcher jetzt den größten Teil des Gebietes südlich und südwestlich vom Urmia-See in Besitz hält. Shäräf-eddin (Text, Bd. I, pag. 288) führt eine Tradition über die Herkunft der Mukrifürsten an, laut welcher diese Kurden eine Unterabteilung der Bäbäh, des in und um Sulaimäniyä auf türkischem Gebiete heimischen Kurdenstammes seien und in dem Distrikte Shähnzor ihre ursprünglichen Wohnsitze gehabt hätten. Das ist um so wahrscheinHcher, als die Mundart der Mukri und die der Bäbäh tatsächlich ein und dieselbe ist, wie im folgenden gezeigt werden wird. Zudem knüpfen noch heute die vornehmen Familien in Soujbulaq ihre Familientraditionen an die Bäbäh. Ferner zeigen die Angaben Rawlinsons über die eigentümhchen Grundbesitzverhältnisse unter den Mukri, die ich als auch heute noch geltend bestätigen kann, aufs deutlichste, daß wir in der herrschenden Familie, den Bäbä Amiriyä, die siegreichen Eindringlinge zu sehen haben, die durch Schwertesmacht sich die Landbevölkerung unterjocht und Grund und Boden unter sich geteilt haben. Die Kurdenchronik sagt, daß die Eroberer aus der Gegend von Sulaimäniyä gekommen seien und da die Zeit der Eroberung, die Regierung Ismails I. Säfäwi, nicht gar so weit von der des Shäräf-eddin entfernt ist, haben wir keinen Grund, der Angabe zu mißtrauen. Daß die unterjochten Stämme ebenfalls Kurden waren, scheint daraus hervorzugehen, daß sich trotz des kurzen Zeitraumes von kaum 400 Jahren, der uns von jener Eroberung des Landes trennt, keinerlei Reste türkischer Bevölkerung und türkischen Idiomes nur solche könnten in Frage kommen innerhalb des Mukrigebietes mehr finden. Die ackerbauenden Klassen, die ra'tyät, nennen sich größtenteils zum Stamme der Debokri gehörig und man darf wohl vermuten, daß diese Debokri, welche in größerer Masse die östHchen Teile des Mukrilandes, den Distrikt Shär-werän, und die nach Miän-dü-äb hin gelegenen Täler des Tatäü und Jagatü bewohnen, die Reste der einstigen Bevölkerung darstellen, die von den Stammes- und sprachverwandten Mukri aus dem Besitze verdrängt worden ist. Die östliche Grenze des Mukrisprachgebietes haben wir damit festgelegt: was östlich vom Tale des Jagatü gelegen ist, gehört den türkischen Idiomen, die auch noch beträchtliche Teile der Ebene von Miän-dü-äb beherrschen. Nach Süden zu gehören, soweit das persische Gebiet in Betracht kommt, noch die Distrikte von Bänä und Saqqiz zum Mukridialekte; kaum einige Stunden südlich von diesen beiden Städtchen beginnt in der Landschaft Märiwän, nach der türkischen Grenze zu gelegen, und bei dem Stamme der Tiläküi im Distrikte Hobatü, östhch davon, das Gebiet des eigentlichen Kurdistäni, der Mundart von Sinnä. Vom Kern des Mukrilandes, um Soujbulaq herum, nach Westen gehend, haben wir im nördUchen Teile die drei Stämme der Bilbäs: die Mangur unmittelbar westlich von Soujbulaq, die Mämish, im Distrikt Lähijän, und weiter nordwestüch die Pirän, deren Dialekt nur unwesentlich von dem der Stadt Soujbulaq abweicht. Über die Ebene von Ushnü hinaus nach Norden zu erstreckt sich die Mukrimundart nicht; einzelne dem großen Stamme der Räwändi angehörige Clans, die ich wenige Stunden nördlich von Ushnü traf, bedienten sich des Mukri dialektes; doch liegt das eigentliche Gebiet der Räwändi weiter westlich nach dem Tale des großen Zab zu. Im Südwesten von Soujbulaq im Distrikt von Särdäsht, nach Bänä zu, hausen die Gaurik, die ebenfalls Mukri sprechen. Da ich auf türkischem Gebiete keinerlei Studien machen durfte, bin ich leider außerstande anzugeben, wie weit nach Westen sich das Sprachgebiet des Mukri erstreckt. Doch zeigten mir kurze Unterhaltungen mit Kurden aus Sulaimäniyä, sowie der Umstand, daß einige der in Soujbulaq besonders beliebten kurdischen Dichter aus Kerkuk, Därbänd und den Dörfern von Sulaimäniyä stammen, ziemlich sicher, daß ein wesentlicher Unterschied der betreffenden Mundarten nicht besteht, und die weiter unten zu besprechenden Materialien Chodzkos zum Dialekt von Sulaimäniyä bestätigen es. Das Shäräfnämäh führt die Geschichte der Mukri bis zur Zeit des Verfassers, bis etwa zum Jahre 1595. Um die Geschichte der kurdischen Stämme nach diesem Zeitpunkte zu verfolgen, wäre ein Studium der zeitgenössischen Sefewidengeschichten und der bekannten allgemeineren Darstellungen der persischen Geschichte notwendig, und nach einigen von mir gemachten Proben kann ich im Hinblick auf die mannigfachen wichtigen Aufschlüsse, die mir diese Proben gaben, nur aufs lebhafteste bedauern, daß augenblickUch es mir zur weiteren Verfolgung dieser Aufgabe an der nötigen Zeit gebricht. So berichtet z. B. Mirzä Iskähdär in seiner bekannten offiziellen Geschichte des Shäh 'Abbäs, in dem Tärikh-i-'älämäräi, von langwierigen Kämpfen der Bärädost, eines den Mukri verwandten und benachbarten Stammes, und der Mukri gegen die Truppen des Perserkönigs. Dieser Bericht eines Augenzeugen - Mirzä Iskändär berichtet ausdrücklich von seiner persönlichen Teilnahme an dem Feldzuge ist für uns um so wichtiger, als derselbe Kampf Gegenstand eines der schönsten und verbreitetsten kurdischen Volksepen ist, nämlich des Gedichtes von der heldenmütigen Verteidigung der Burg Dimdim durch den Häuptling der Bärädost Ämir Khan, den Goldhand". ) Auch die Geschichte des Nadir Shäh von Mirzä Mähdi Khan liefert reichhche Ausbeute. Über die neueren, besonders durch die Einwanderung der türkischen Qarapapakh aus Georgien in die Landschaft Solduz, den westlichen Teil des Südufers des Urmiasees, hervorgerufenen Völkerverschiebungen liegen in dem oben angeführten Aufsatze Rawlinsons gute Nachrichten vor. Heutzutage ist bei weitem der größte Teil der in dem oben begrenzten Mukrigebiete hausenden Stämme seßhaft geworden. Sie wohnen in recht elenden Lehmdörfern; im Sommer schlagen sie, meist dicht neben dem Dorfe, ihre schwarzen Zelte auf und bleiben bis nach Beendigung der Erntearbeiten in den luftigen Zelten. Nur ein kleiner Teil der Kurden hier sind Halbnomaden, die im Winter ebenfalls ihre festen Wohnsitze haben, aber nur wenig Ackerbau treiben, gerade nur soviel, wie für die eigenen Bedürfnisse nötig ist. Im Sommer ziehen sie mit ihren Herden auf die Bergweiden, bleiben die wärmere Jahreszeit über in steter Bewegung und kehren erst zum Herbst in ihre zurück, in denen inzwischen einige wenige zurückgebliebene Familien den Acker soweit versorgt haben, daß der zurückgekehrte Stamm die Erntearbeit beginnen kann. Nomaden im eigentlichen Sinne des Wortes gibt es in diesen Teilen Kurdistans nicht mehr. Über die Sprache dieser Gruppe kurdischer Stämme lagen bis vor kurzem nur zwei wenig umfangreiche Arbeiten vor. I. A. Chodzko, Etudes philologiques sur la langue kurde (dialecte de Soleimanie), im Journal Asiatique, Avril-Mai 1857, pag. 297-354. Chodzko hat seine Materialien von einem aus Sulaimäniyä stammenden Chef der Bäbähkurden, der sich im Jahre 1853 längere Zeit in Paris aufgehalten hat. Über Chodzkos Arbeit im allgemeinen hat sich P. Lerch ausgesprochen; hier bleibt nur übrig, an einzelnen besonders in die Augen springenden Punkten die Übereinstimmung des von Chodzko behandelten Dialektes mit dem Mukri darzutun. 1. Das dem Mukri eigentümliche dälem sage" hat Chodzko als derem درم Daß der kurdische Gewährsmann den im arabischen Alphabet nicht vorhandenen l-Laut mit ر und Chodzko ihn dementsprechend mit r wiedergibt, ist nicht verwunderlich. Ich habe von Leuten aus Sulaimäniyä deutlich l gehört. Ebenso in sar für säl Jahr" usw. Das VerbalPräfix hal- gibt Ch. als her, aber auf pag. 346 hat er hal- destem und haldegra. 2. Das Affix -awa ist beiden Mundarten gemeinsam, im Gegensatz zu den westlichen Kirmänjidialekten, welche dafür das Präfix wä ڤە verwenden; siehe unten § 59. 60. Chodzko pag. 345: بخوینوا = Mukri bekhoinawa “daß wir wiederum essen", und öfters. 3. Die im Mukri sehr häufigen Formen des optativus perfecti auf -äya siehe Ch. pag. 339 und öfters. Vergl. unten § 83, dazu noch einige recht zweifelhafte Formen aus Prym-Socin bei Justi, Gr. pag. 187. Das bei Chodzko belegte pron. demonstrativum am findet sich dagegen im Mukri nicht; darüber siehe unten § 38, Anm. II. A. Houtum-Schindler, Beiträge zum kurdischen Wortschatze, in ZDMG. XXXVIII, pag. 43109. Nach einem recht umfangreichen Vokabular persischer und kurdischer Mundarten, zu welchem der Mukridialekt einen besonders reichen Anteil geliefert hat, gibt H.-Schindler einige Notizen zur Grammatik des Mukri, sowie einige kurze Sätze. Besonders die grammatischen Notizen enthalten manche fehlerhafte Auffassung der Spracherscheinungen; der einzelnen Punkte wird im folgenden gedacht werden. Als Materialsammlung ist der Beitrag H.-Schindlers wertvoll. Im Jahre 1904 ist nun zu diesen Arbeiten der fünfte Band von de Morgans Mission scientifique en Perse hinzugekommen, der in seinem ersten Teile zugleich mit vielen andern mehr oder weniger kurdischen Dialekten auch das Mukri von Soujbulaq behandelt. Schon in den 1894 und 1895 herausgegebenen ersten Bänden der hat der Verfasser uns auf diese über die persischen Dialekte" hingewiesen, und schon damals mußte ich gegen die linguistischen Vorstellungen de Morgans, von denen er eine kleine Probe mitteilte, energisch protestieren. ) Leider ohne Erfolg; denn was dieser Band, dessen prachtvolle Ausstattung in so schreiendem Gegensatze zu dem dürftigen Inhalte steht, an fast kindisch zu nennenden Aufstellungen und Formenerklärungen bietet, geht noch weit über das Maß dessen hinaus, was uns die eben erwähnten Proben ahnen ließen. Leider verbietet der hier zu Gebote stehende Raum, die schier unglaublich falschen und schiefen Urteile näher zu beleuchten; einiges habe ich in der folgenden Anmerkung zum Beweise meines harten Urteiles gegeben; wer Muße dazu hat, mag an der Hand meiner Darstellung die linguistiques" des Flerrn de Morgan prüfen: einige heitere Stunden werden die Mühe belohnen. Man kann von einem Ingenieur sicher keine Kenntnis der Sprachwissenschaft verlangen, das wäre die einzige Entschuldigung für dieses Machwerk. Die zugrunde liegenden Materialien, soweit sie den uns hier beschäftigenden Mukridialekt betreffen, bestehen aus einem umfangreichen Vokabular, einigen grammatischen Paradigmen, sowie einer nicht eben großen Anzahl von kurzen Sätzen. Die Transskription der kurdischen Worte ist ganz der französischen Orthographie angepaßt, daher besonders bei der Wiedergabe der Diphthonge sehr umständlich und unübersichtlich. Immerhin wären die Materialien brauchbar, wenn sie ohne die linguistischen Erklärungen des Verfasses, die mit einer großen Menge von ihm nicht verstandener Avesta-, Pehlevi-, armenischer usw. Worte in Originaltypen marktschreierisch aufgeputzt sind, veröffentlicht worden wären. Aber vieles ist auch in den Materialien sicher falsch. So z. B. die auf pag. 87 gegebene Konjugation des Präsens deinasem, die eben persisch, aber nicht kurdisch ist; auf pag. 96 gibt der Verf den Pluralis richtig, ohne sich der früher gegebenen Formen zu erinnern. pag. 88 nit heißt nie “du bist nicht"; überhaupt kommt im Mukri die Endung -t für die 2. Person sing, praes. nie vor. Aber bei de Morgan ist diese falsche Angabe durch das ganze Paradigma (auf pag. 89 und 90) verbreitet. Hier sind stets die 3. Personen als zweite, und umgekehrt, aufgeführt. Man ist versucht, hierin eine dem Geiste de Morgans entsprossene Verbesserung der Angaben seines kurdischen Gewährsmannes zu sehen. Denn die 2. Person sing, auf i und die 3. sing, auf -et oder -äl paßt nicht in die krausen Theorien de Morgans von den Personenendungen des Präsens, die ihm weiter nichts sind, als die suffigierten Pronomina personalia; da paßt schon das / besser zur 2. Person und das i zur 3. Person; also hat sich der Kurde geirrt und naikatatva muß 2. Person, neikeiowa 3. Person sein! pag. 76. Die weitaus gebräuchlichere Form des pron. pers. der 2. Pers. plur. ango fehlt bei de Morgan, eiva ist sehr selten, und sicher nur gelegentlich aus anderen, südkurdischen Dialekten ins Mukri eingedrungen. Einige weitere Richtigstellungen allgemeinerer Art wird man noch in der unten folgenden grammatischen Skizze finden. Die Wortlisten sind zwar umfangreich, aber auch nur mit Vorsicht zu gebrauchen. Es ist nicht genügend Sorgfalt darauf verwendet, die einzelnen Worte durch alle untersuchten Mundarten zu verfolgen ; häufig fehlt die Angabe, daß das für einige Dialekte gegebene Wort in den anderen ebenfalls gebraucht wird, so daß die falsche Vorstellung erweckt wird, als kennen einige Dialekte gewisse Worte nicht, obwohl sie tatsächlich gäng und gäbe sind. So fehlt unter خوابیدن “dormir” das Mukriwort nüstin, während unter خوابیدن “coucher" das gänzlich unsinnige raostati ) aufgeführt ist. Man vergleiche, was de Morgan über seine Auswahl der Worte in der Vorrede sagt.
10	III	ئۆسکار مان (1867-1917)	شێوەزاری کوردیی موکری	پیاوێکی ئاوفرۆش لە شاری غەزنەشوێنیدا ئاوفرۆشیی دەکرد. خوڵا وای بۆ بڕیبۆوە، کە هەموو ڕۆژێ تمەنێکی پەیدا دەکرد. شەوێ دەهاتەوە ماڵە خۆی. هێندێکی برادەر بوون، بۆ وانی خەرج دەکرد. شەوێ لە ماڵە وی خەریکی بەزمی دەبوون. قەدەر ئەییامێکی وای ڕابوارد، شەوێکی سوڵتان مەحموودکەس دە شاری غەزنەیدا دەگەڕا، هاتە ئەو کووچەی، گوێی هەڵخست، تەماشای کرد دەنگی گۆرانی و تار دەهات. بە جلکی دەروێشی چووە ژوورێ. سەڵاوی کرد. ساحبماڵ جێی پێ نیشان دا؛ دانیشت. بەخێراتنی کرد. قەدەرێکی دانیشت، خەڵقەکە بڵاوەیان کرد. سوڵتان مەحموود فکری کردەوە، لە دڵی خۆیدا گوتی: «ئەو پیاوە ئاوزەی ماڵێی هیچ نییە؛ ئەو بەزمەی لە چی دروس کرد؟ ناڕۆم هەتا نەزانم، لە کوێی بووە». خۆی داگرت، نەڕۆی. خانەخوێ گوتی: «دەروێش ئەتۆ بۆ ناڕۆی؟» گوتی: «بابە، ئەمشۆ میوانم، لێرە زیاتر چ جێم نییە». ساحب ماڵ گوتی: «دەروێش، قەیدی نییە ئەوشۆ لێرە بە». سەعاتێکی پێ چوو پرسی: «خانەخوێ بە خوڵات سوێند دەدەم، ئەو خەرجەت لە کوێ پەیداکردووە؟ ئەمن دەبینم ئەتوو هیچت نییە». گوتی: «دەروێش! بنوو. لەو قسانە گەڕێ». زۆر پاڕاوە لە ساحب ماڵی. گوتی: «دەروێش، ئەمن هەموو ڕۆژێ ئاوفرۆشی دەکەم، تمەنێکم وەگیر دەکەوێ، بۆ ڕەفیقان خەرجی دەکەم. هەموو شەوێ حاڵم وایە وەکی دەیبینی». دەروێش گوتی: «ئەگەر سوڵتان مەحموود حوکمی بکا کەس ئاوێ نەفرۆشێ چ دەکەی؟» گوتی: «دەروێش خوڵا لە سوڵتان مەحموودی گەورەترە؛ بنوو». دەروێش نووست تا سبحەینێ. سبحەینێ زوو ڕۆی چۆوە سەر تەختی، حوکمی کرد: «ئەمڕۆ کەس ئاوێ نەفرۆشێ». جاریان لە شاری دا کێشا؛ کابرا گوێی لێ بوو. قسەی دەروێشی وەبیرهاتەوە؛ گوتی: «ئەو دەروێشە شەیتان بوو». چوو لە ماڵێ، گوریسێکی هەڵگرت، خەریکی حەمباڵی بوو. ئەوێ ڕۆژێ دیسان تمەنێکی پەیدا کرد، شەوێ بۆ ڕەفیقان خەرجی کرد. سوڵتان مەحموود دیسان، هاتەوە سەڵاوی کرد. ساحب ماڵ بەخێراتنی کرد، دانیشت. پاش قەدەرێکی خەڵقی ڕۆین، گوتی: «دەروێش، بۆ ناڕۆی؟» گوتی: «چ جێم نییە بیچمێ؛ ئەمشۆش لێرە دەبم» دیسان دەروێش پرسی: «ئەمڕۆکە سوڵتان مەحموود بیستم حوکمی کردووە، کەس ئاوێ نەفرۆشێ، ئەتو خەرجی ئەمشۆت لە کوێ بوو؟» ساحب ماڵ گوتی: «دەروێش! وەک قەلێ دەقڕی، ئەمن شەوێ دیم پێ گوتی: خوڵا لە سوڵتان مەحموودی گەورەترە». دەروێش گوتی: «ئەگەر سوڵتان مەحموود حوکمی بکا کەس نابێ حەمباڵی بکا، چ دەکەی؟» گوتی: «دەروێش! خوڵا لە سوڵتان مەحموودی گەورەترە». دەروێش نووست حەتا سبحەینێ، سبحەینێ زوو ڕۆیییەوە سەر تەختی. جاڕیان ڕایەشت، کەس نابێ حەمباڵی بکا. کابرا زۆر مات بوو، هیچ کاسبیی دیکەی نەدەزانی. مەحتەل بوو تا ئێوارە هیچی وەگیر نەکەوت. جلی بێکاریی لە ماڵێ بۆ دەبەری کرد، هاتە سەر کووچەی! ڕاوەستا. تەماشای کرد، دوو لادێیی شەڕیان دەکرد. خۆی لێ کردنە دارۆغە. چوو دوو سێ داری لێ دان، گرتنی؛ گوتی: «دەتانبەمە کن سوڵتانی». پیاوەکان ترسان! گوتیان: «بابە، دوو تمەنت دەدینێ، مەمانبە کن سوڵتانی». دوو تمەنەکەی لێ وەرگرتن، چۆوە ماڵە خەرجی کرد. شەوێ سوڵتان چۆوە دیتی بەزمی ئەمشۆ لە هەموو شەوان زیاترە. چۆوە ژوورێ دانیشت، تا درەنگێکی پرسی: «ڕەفیق، ئەمڕۆ بیستم سوڵتان حوکمی کردبوو، هیچ کەس حەمباڵی نەکا؛ خەرجی ئەمشەوەت لە کوێ بوو؟» گوتی: «زۆر بەدفەڕی، ئەتۆ چت بەسەر ئەو قسانە داوە؟». گوتی: «دەروێش، حیکایەتی وابوو». دەروێش گوتی: «ئەگەر سوڵتان سبحەینێ بتباتە کنە خۆی شیرێکی لە قەدت بەستێ، تا ئێوارێ چ دەکەی؟» گوتی: «دەروێش! سوڵتان چی بەسەر ئەمن داوە؟» دەروێش گوتی: «بەڵکی لە دووی ناردی». ئەو شەوی نووست؛ سبحەینێ هەڵستا، ڕۆیییەوە سەرتەختی دانیشت؛ پیاوی نارد کابرایان هێنا شیرێکی لە قەدی بەست، ڕای گرت تا ئێوارێ. ئێوارێ کابرا خۆی دزیەوە، شیرەکەی بردە کن شیرگەرێکی، گوتی: «وەستا شیرێکی دارم بۆ دروس بکە، ئەو شیرەش گرۆی بیستمەنی بێ، حەتتا سبحەینێ پووڵت دەدەمەوە». پووڵەکەی لێ وەرگرت. چوو خەرجی کرد. ئەوێ شەوێ میوانیێکی چاکی دروس کرد. سوڵتان مەحموود ئێوارێ ڕۆی بۆ ماڵە کابرای گوتی: «بزانم، ئەمشۆ چی هەیە بیدا بە میوانان». ڕۆی تەماشای کرد مەجلیسی ئەوێ شەوێ لە هەموو شەوان خۆشترە. سوڵتان سەرسام بوو، خەرجی ئەوشۆی لە چی پەیدا کردووە؟ ڕۆیە ژوورێ. سەڵاوی کرد. ساحب ماڵ گوتی: «وەدەرێی بنێن، زۆر بەدفەڕە؛ هەموو شەوێ سەدەقم لێ دەدا، هەرچی ئەو دەڵێ وام بەسەردێ». دەروێش زۆر پاڕاوە. دانیشت هەتا شەو درەنگ بوو. خەڵقی ڕۆین، دەروێش بەجێ ما ساحب ماڵ گوتی: «دەروێش بڕۆ». دەروێش گوتی: «ئەگەر بڕۆم حەسەسان دەمگرن». گوتی قەیدی نییە، هەرچی ئەتۆ بڵێی چاترم بۆ دێ». دەروێش گوتی: «بیستم ئەمڕۆ سوڵتان ئەتۆی بردبووە کنە خۆی، تا ئێوارێ لەوێ بووی. خەرجی ئەمشەوەت لە کوێ پەیدا کرد؟». حیکایەتەکی بۆ گێڕاوە؛ دەروێش گوتی: «ئەوێستا شیرەکە دارە؛ ئەگەر سوڵتان سبحەینێ بتبا گونابارێکی بێنێ، بڵێ سەری ببڕە چ دەکەی؟» گوتی: «دەروێش، بنوو، خوڵا لە سوڵتان مەحموودی گەورەترە». سبحەینێ دەروێش ڕۆیەوە سەرتەختی، گوتی: «بچن فوڵان کەسی بێنن». چوون هێنایان. شیرەکەی بەقەدەوە بووە. گوتی: «بچن، گرتووێکی بێنن، ئەو پیاوە سەری ببڕێ». هێنایان. دایانە دەست ئاوفرۆشی کە سەری ببڕێ. سوڵتان چاوی لێیە؛ کابرا گوتی: «یا ڕەبی! ئەو پیاوە ئەگەر گونابار نییە شیرەکە ببێ بەدار». شیری دەرکێشا. لە ئەستۆی کابرای دا؛ نەیبڕی، شیرەکە ببوو بەدار. ئاوفرۆش بە سوڵتانی گوت: «قوربان! ئەو پیاوە گوناهی نییە؛ بۆیە شیرەکە بوو بە دار». سوڵتان زۆر پێ کەنی. خەڵاتی کرد و کردی بە نۆکەری خۆی. دەسکێک گوڵ دەسکێک نەرگز مەرگی ئەو جەماتەی نەبینم هەرگیز
11	II	ئۆسکار مان (1867-1917)	شێوەزاری کوردیی موکری	لە دێیەک لە دێهاتی لاجانێ دوو ئامۆزا تفەنگیان دە شانی کرد، چوونە ڕاوی گا کێوی. ئەوێ ڕۆژێ پێنج گا کێویان کوشت. شەویان بەسەردا هات؛ چوونە ئەشکەوتێکی ئاوریان کردەوە؛ کەبابیان کرد. دەستیان کرد بەخواردنێ. یەکیان گوتی: «ئامۆزا! ئەمن ئەوە دەنووم؛ ئەتۆ کێشکیێ بکێشە. خەوت لێ نەکەوێ، ئێرە بەترسە». خەوی لێ کەوت: ئەوی دیکە زۆری خەو دەهات؛ نووست. نیوەشەوێ وەخەبەر هات. تەماشای کرد ئامۆزای نەماوە. ئاوری خۆش کرد، تەماشای کرد خوێن زۆر ڕژاوە. لە ئەشکەوتەکەیدا کونێکی دییەوە ڕووناکاییی دەدا. چوو دە کونەکەیەوە، تەماشای کرد لە بنەبانێ جانەورێک دانیشتووە؛ ئاوری کردۆتەوە، کەبابی دەکا. کێردێکی بەدەستەوەیە، کەلاکی ئامۆزای لە تەنیشتێتی، بە کێردەکە دەیبڕێ، لەسەر ئاوری دادەنێ؛ نیوەبریشتوو دەیخوارد. کابرا سەرسام بوو. تفەنگی خۆی پڕ کرد؛ ڕووی لە سینگی وی کرد؛ لێی ئاوردا. دەعباکە گوللەکەی بەدەستی گرتەوە. بۆڵژنێکی لێ هات، گوللەکەی بۆ هاویشت. کابرا زۆر ترسا. چوو تفەنگی ئامۆزاکەی هێنا، پڕی کرد؛ دوو گوللەی تێ هاویشت، لە پشتی ئاور دا جانەوەرەکە بۆڵژنێکی لێ هات کەوتە سەر عەرزی. کابرا چووە سەری، دوازدە خەنجەری لێ دا. جانەوەرەکەی کوشت ئەوێ شەوێ لەوێ بوو؛ سبحەینێ هەڵستا چۆوە دێی؛ ڕدێنی سپی ببوو، خەڵقی نەیانناسیەوە. گوتی: «بابە، حیکایەتێکی وام بەسەرهاتووە، ڕدێنم بۆیە سپی بووە؛ وەرن، بچین، مەیتەکەی بهێنینەوە». چوون هێنایانەوە.
12	IV	ئۆسکار مان (1867-1917)	شێوەزاری کوردیی موکری	لە وڵاتی دارستانێ کچێک دەگەڵ منداڵان چووە گێلاخان. هەتا ئێوارێ لە دەشتی بوون. ئێوارێ کچەکە لە ئاواڵان هەڵبڕا. ورچێک تووشی بوو هاویشتیە سەر قەڵاندۆشی. بردیە کونی خۆی. چوونە نێوێ. ورچ هاتەدەرێ. بەردێکی زەلامی بەکونەکەیەوە نا. بۆ خۆی ڕۆیییە گەڕانێ. شەوێ منداڵەکان چوونەوە؛ خەبەریان دا بە دایک و بابی کچەکەی. خەڵقی دێ وەدەرکەوتن، زۆر گەڕان نەیاندییەوە؛ هاتنەوە. ورچەکە هەموو ڕۆژێ دەچوو میوەی دەدزی دەرخواردی وی دەدا. بە سێ چوار ڕۆژان مەڕێکی بۆ دەدزی. بۆی دەهێناوە؛ سەری دەبڕی، کەوڵی دەکرد، دەیشتەوە؛ بۆی دەکردە کەباب. کچەکەش دەیخوارد. ورچەکە بە دەست و بەچاو دڵخۆشیی دەداوە. قەدەر ئەییامێکی دەگەڵی بوو لە پاشان دەستی دەگەڵ تێکەڵ کرد. ساڵێکی لەکن بوو منداڵێکی بوو؛ نیوەی لەشی ورچ بوو نیوەشی ئینسان بوو. هەموو ڕۆژێ ورچ بۆ خۆی دەچووە ڕاوێ بۆ مەڕ دزینێ، بەردێکی زەلامی بەدەرکی کونەکەیەوە دەنا، هەتا ژنەکە نەتوانێ بڕوا. ژنەکەش هەموو ڕۆژێ خەریک بوو، بەردەکەی پێ لانەدەچوو؛ تا ورچ دەهاتەوە. ئەگەر ئەو دەهاتەوە، بەردەکەی لادەبرد، دەچووە ژوورێ؛ ژنەکە لە ترسان نەیدەوێرا بڕوا. سێ ساڵان پێکەوە بوون سێ منداڵیان بوون. ورچەکە زۆری خۆش دەویستن هەموو ڕۆژێ لە کۆڵی دەکردن. ڕۆژێکی ورچەکە چووە دەشتێ، لەبیری نەبوو دەرکی کونەکەی بگرێ. ژنەکە پاش ڕۆینی ورچی لە کونەکەی وەدەرکەوت، ڕۆیەوە بۆ دێی خۆی؛ بێچووە ورچەکان ڕەدووی کەوتن، هەرچی حەولی دا، نەگەڕانەوە. هەتا گەیشتنەوە ماڵان خەڵقی نەیانناسیەوە. حیکایەتی خۆی گێڕاوە؛ گوتی: «بابە، ورچەکە لە دوام دێ، بچن بیکوژن». تفەنگچی وەدەرکەوتن تەماشایان کرد. ورچ بە هەڵینگدان هات، بەردی زەلامی هەڵدەگرت، بەخەڵقەکەی دادەدا. هەرسێک بێچووەکانی لەوێ دین؛ هەرسێکی بەباوەشی هەڵگرتن، لەسەر ڕا بە عەرزێی دادان. هەرسێکیان مردن. ورچەکە هەڵات، تفەنگچییان وەدووی کەوتن، ورچەکەشیان کوشت.
13	I	ئۆسکار مان (1867-1917)	شێوەزاری کوردیی موکری	ئەحمەد خان لەبزێڕین جێگای قەڵای دمدمی بوو؛ لە زەمانی شاهـ عەباسیدا بوو. لە دێیەک لە دێهاتیورمێشوێن ساحبی عێل بوو. یاغی بوو لە شاهـ عەباسی. قەڵایەکی دروس کرد. لە پاشان شاهـ عەباس لە ئیسفەهانێ لەشکری نارد بۆ سەر خان ئەحمەد خانی؛ شەڕێکیان کرد. خان ئەحمەد خان شکا. چوو بۆ ئەستەمبووڵشوێنێ؛ چووە کن خونکاری. شەڕێک بوو لەگەڵ عرووسی. خان ئەحمەد خان لەو شەڕەیدا سەری سەرکردەی عرووسی بڕی. وەدەستیان پەڕان لەو شەڕەیدا. خونکار خەڵاتی کرد، دەستی زێڕی تێ گرت، ناردیە وەڵاتی خۆی، کردیە حاکمی وەڵاتی خۆی. کە هاتەوە وەڵاتی، عێلاتی وێی لێ خڕبوونەوە. دیسان یاغی بوو؛ دەستی کرد بەقەڵات دروسکردنێ؛ شارێکی بینا نا. خەریک بەتاڵانی دەورەی خۆ بوو، فەعلەیان دەگرت ڕۆژێ بەپێنج قڕانان؛ نەیدێشت فەعلەکان بچنە دەرێ. شاهـ عەباس لە ئیسفەهانشوێنێ بەرگی دەروێشییەی لەبەرکرد؛ گوتی: «بزانم ئەوە چ ئەحمەدخانێکە یاغی بووە». بە کوردستانێدا هات؛ تا هاتە لاجانێ. شەوێ میوانی دەروێشێکی بوو. بە دەروێشی گوت: خانەخوێ! شوغڵت چییە؟» گوتی: «شوغڵم کەو گرتنە»؛ گوتی: «سێ ڕۆژە هیچم نەگرتووە». شاهـ عەباس گوتی: «ئەمشۆکە بچۆ بەبەختی شاهـ عەباسی». دەروێش گوتی: «شاهـ عەباسێکی لە ئیسفەهانێ، ئەمنێکی لێرە چلۆن بە بەختی وی بچم؟» گوتی: «قەیدی نییە، بچۆ». دەروێش ڕۆی؛ ئەوێ شەوێ پێنج کەوی گرت. هاتەوە گوتی: «خزم! بەخوڵات سوێند دەدەم، ئەتوو خەڵقی کوێی؟ بەختی توو زۆر لە زیادیەدایە. ئەمشۆ بەبەختی توو پێنج کەوم گرتووە. ئەتو شاهـ عەباس نی؟» گوتی: «دەروێش چت لێ بشێرمەوە، ئەمن شاهـ عەباسم. دەچمە قەڵای دمدمی». گوتی: «دەروێش! زۆرت چاکە دەگەڵ دەکەم، ئەتوو ئەگەر ئەمن بشێریەوە». دەروێش گوتی: (چاک). شەوێ هاتنە سەر دەروێشی؛ گوتیان «فەعلەت سبحەینێ بێ بۆ قەڵایە». شاهـ عەباس گوتی: «دەروێش ئەمن بنێرە لەجیاتی خۆت». دەروێش گوتی: «چاکە». سبحەینێ شاهـ عەباس ڕۆی بۆ قەڵاتێ، دەستی کرد بە کارکردنێ. خان ئەحمەد خان هاتە سەر فەعلان؛ تەماشای کرد: پیاوێکی جوانچاک لەنێو فەعلاندایە؛ بەسەرکاری فەعلانی گوت: «ئێوارێ بیهێنە کنە خۆم؛ بۆخۆم حەقی دەدەمێ». ئێوارێ شاهـ عەباس بەدزی ڕۆی. سبحەینێ هاتەوە. دیسان خان چاوی پێ کەوت، ناسییەوە؛ گوتی: «ئێوارێ ئەو فەعلەی بێننە کنە خۆم». دیسان ئێوارێ شاهـ عەباس خۆی دزیەوە. سبحەینێ نەهاتەوە کارێ. خان ئەحمەد خان هاتەدەر؛ فەعلەکەی نەدی. پرسی: «چی لێ هات؟» عەرزیان کرد: «ئەمڕۆ نەهاتۆتەوە». خان ترسا. پیاوی لە دەروازان دانا: هەرکەسێ بچێتەدەر لە قەڵایە بیگرن. شاهـ عەباس چووە ماڵەکی میوان بوو؛ زۆر پاڕاوە؛ گوتی «ئاشکرام مەکەن، ئەمن شاهـ عەباسم؛ زۆرم چاکە بۆتان دەبێ». ئەوێ شەوێ لەوێ بوو. سبحەینێ هەڵستا؛ ناڵی کەوشی ئاوەژوو لێ دا، بۆ خاتر ئەوکو کێشکچی بزانن لە دەرێ هاتۆتە ژوورێ؛ کەس لە ژوورێ نەچۆتەدەر. بەدزی سبحەینێ وەدەرکەوت. کێشکچییان تەماشایان کرد، کەس لە قەڵایە نەچۆتەدەر؛ بەڵا یەکێک هاتۆتە ژوور؛ وەدووی نەکەوتن. شاهـ عەباس ڕۆیەوە ئیسفەهانێ، لەشکری خڕکردەوە ناردی بۆ سەر خانێ. شەڕیان کرد. لەشکری خانی شکا چوو دە قەڵایەوە؛ قەڵابەندی بوون. قاسیدێکی نارد بۆ ئەستەمبووڵێ؛ نووسی بۆ خونکاری «کۆمەکم بۆ بنێرە». خونکار جوابی نووسییەوە: «مانگێکی دی لەشکری دەگاتێ». قاسد گەڕاوە؛ هاتەوە. هەتا گەیشتەوە قەڵایە، ماندووبوو لەوێ خەوی لێ کەوت؛ لەشکری شاهـ عەباسی هاتنە سەری. کاغەزەکەیان لە باغەڵی دەرهێنا؛ خوێندیانەوە. نووسرابوو: مانگێکی دی لەشکرت بۆ دەنێرم کاغەزەکەیان گۆڕی لەجیاتی مانگێکی کردیانە حەوت ساڵ. قاسد سبحەینێ هەڵستا. دەرکیان لێ کردەوە چووەکن خانی، کاغەزی دا بە خانی. نووسرابوو: حەوت ساڵی دی لەشکرت بۆ دەنێرم. خان گوتی «تا حەوت ساڵی دی ئەمن لێرە لە برسان دەمرم؛ مەسڵەحەتە وەدەرکەوم بۆ شەڕێ». دەرکی قەڵایەی کردەوە، بە لەشکرەوە دەرکەوت. لەشکری شاهـ عەباسی پێیان زانی، هاتنە پێشێ، دەستیان کرد بە شەڕێ. لە شەڕێی دا خان ئەحمەد خان گەیشت بە سەرکردەی شاهـ عەباسی کوشتی. یەکێکی دی لە سەرکردان گەیشتە خانی، شیرێکی لە دەستی دا دەستی پەڕان، ئاخری خانیان کوشت. لەشکری خانیان شکان هەموویان قەتڵوعام کردن. ژن و مناڵیان بە یەخسیر بردن. قەڵایان وێران کرد. لەشکر گەڕاوە بۆ ئیسفەهانێ.
14	VI	ئۆسکار مان (1867-1917)	شێوەزاری کوردیی موکری	لە زەمانی قەدیمدا پادشایەک بوو کوڕێکی بوو نێوی ئەحمەد بوو. پادشا زۆری ئەو کوڕە خۆش دەویست؛ ئەنگوستیلێکی بوو، هەرچی حوکمت لێ کردبا، جێبەجێ پێکی دەهێنا. پادشا هاتە وەی بمرێ. ئەحمەدی بانگ کرد؛ گوتی: «ڕۆڵە، ئەو ئەنگوستیلەی قایم هەڵگرە؛ لە پادشایەتیی تۆ چاترە». کوڕەکە ئەنگوستیلەکەی هەڵگرت، دە قامکی کرد. دوو سێ ڕۆژ پێ چوو، پادشا مرد. ئەحمەد ناشتی، لە پاش سەرەخۆشێی لەسەر تەختی دانیشت. قەدەر ئەیامێکی پێ چوو، هەوەسی ژنێی کەوتەسەری. کچی مامی خۆی خواست. ڕۆژێکی ئەنگوستیلەکەی بابی وەبیرهاتەوە. لەکن ژنەکەی دەستی بەسەردا هێنا؛ تەماشای کرد چەند دێوێک پەیدابوون. گوتیان: «ئاغا دەفەرمووی چی بەجێ بێنین؟». گوتی: «لەنگۆم دەوێ قەڵا و باڵەخانێک، خشتێکی لە زێڕی، خشتێکی لە زێوی بێ». گوتیان: «بەڵێ»، لە مودەی مانگێکیدا تەواویان کرد. هاتن گوتیان: «ئاغا! تەواو بووە» ئەحمەد دەگەڵ ژنەکەی چوون؛ تەماشایان کرد خانووبەرێکە هیچ پادشایەک هەتا وێستا نەیبووە. لەوێدا دانیشتن. ژنەکەی گوتی: «دەبێ ئەو ئەنگوستیلەی بدەی بەمن». ئەحمەد گوتی: «ئافرەت! خەساری دەکەی. بۆ توو نابێ؛ ئەگەر دەتەوێ هەتا، سەد هەزار ئەنگوستیلەی جەواهێراتت بۆ دروس بکەم». ژنەکە گوتی: «حوکمەن ئەو ئەنگوستیلەم دەوێ». زۆری لێ پاڕاوە، ئەنگوستیلەی لێ ئەستان. جوولەکەیەکی جیرانیان بوو، خاسیەتی ئەو ئەنگوستیلەی دەزانی. زۆر خەریک بوو، ئەو ئەنگوستیلە بدزێ. هەرچی حەولی دا ڕێی نەبوو. فکری کردەوە گوتی: «مەسڵەحەت وایە ژنی پادشای بکەمە دۆستی خۆم». هەرچی ماڵ و دەوڵەتی بوو، هەمووی کردە پووڵ، لە ژنی پادشای ڕائەسپارد، کە حەزم لێ بکا؛ ژنی پادشای زۆری جنێو بۆ ناردەوە. جووە زۆر خەریک بوو، هەتا ژنی پادشای کردە ڕەفیقی خۆی. قەدەر ئەیامێکی پێ چوو، جووە زۆر هاتوچۆی ماڵە پادشای دەکرد هەتا وای لێ هات، دەستی دەگەڵ ژنی پادشای تێکەڵ کرد. شەوێکی گوتی: «ئەمن و توو مەسڵەحەتە، پادشای ببەتڵێنین، ئەمەش لێ دەین بڕۆین». ژنەکەی گوتی: «خۆ من زۆر حەزێ دەکەم؛ بەڵا بۆمان ڕیک ناکەوێ». جوولەکە گوتی: «ئەگەر حەزێ بکەی، هاسانمان بۆ ڕێک دەکەوێ» ژنەکە گوتی: «چ بکەین؟» جووە گوتی: «ئەو ئەنگوستیلەی پادشا داویە بەتۆ ئەگەر بمدەیێی، ئەمن پادشای دەبەتڵێنم». ژنەکە گوتی: «ئەوە هاسانە. لەو وەختییەوە پادشا ئەو ئەنگوستیلەی داوە بەمن هیچ لێی نەپرسیوەتەوە». ئەنگوستیلەی دا بە جووی دەستی بەسەردا هێنا، دێوەکان پەیدابوون. گوتیان: «دەفەرمووی چی؟» جووە گوتی: «لەنگۆم دەوێ وێستاکانە ئەحمەد پادشای لەسەر تەختی هەڵگرن، فڕێی دەنە دەشتێ؛ ئەو خانووبەرەشم بۆ لەنێو بەحرێ دابنێن». هەر ئەوێ شەوێ خانووبەرەکەیان هەڵگرت، بردیان لە نێوەڕاستی جزیرێکیان دانا. ئەحمەد پاشا سبحەینێ هەڵستا تەماشای کرد، نە ژن ماوە و نە ماڵ و نە خانووبەرە؛ زۆر گریا. جوولەکە و ژن لەوێ خەریکی عەیشێ بوون؛ هەرچی پێیان ویستبا، حوکمیان لەو دێوانە دەکرد بۆیان دێنان. ئەحمەد پادشا سەیەک و پشیلەیەک و مشکێکی بوو لە ماڵێدا. زۆری خۆش دەویستن. ئەو وەختەی کە ئەحمەد پادشا وای لێ قەوما، شەو و ڕۆژێ لەکن ئەحمەد پادشای دەکەوتن. ڕۆژێکی سەگ بە مشک و پشیلەی گوت: «ڕەفیقینە، ئەمە زۆرمان ئەمەگی ئەو پیاوەی لەسەرە. ئەمڕۆکە وای لێ هاتووە، وا چاکە ئەمە خزمەتێکی دەبێ بۆ پیاوەی بکەین. وەرن بچین، ئەو ئەنگوستیلەی بۆ بێنینەوە». مشک و پشیلە گوتیان: «زۆر چاک دەڵێی، هەستە بڕۆین». چوونە کن ئەحمەدی، خوڵاحافیزییان لێ کرد؛ ڕۆین». پشیلە بە سەگی گوت: «ئەمە چووزانین، جووە چۆتە کوێ؟» سەگ گوتی: «ئەنگۆ دەنگێ مەکەن، ئەمن دەزانم چۆتە کوێ؟» ڕۆیین هەتا گەیشتنە سەر بەحرێ. سەگ گوتی: «جووە، هاتۆتە نێو ئەو بەحرەی؛ دەبێ بپەڕینەوە». هەرسێکیان مەلەیان چا دەزانی. لە ئاوێیان دا، چوونە جزیرەکەی. لەوێ هەر چلۆنێکی بوو، خۆیان دە قەلعەکەی هاوێشت. ئەحمەد پادشا بە دووی واندا، هاتە سەر بەحرەکەی، چاوەنۆڕی وان بوو. سەگ ڕۆژێکی بە پشیلە و مشکی گوت: «ئەمن ڕێی ژوورێم نییە؛ ئەنگۆ بچن بزانن جووە ئەنگوستیلەی لەکوێ داناوە؟» مشک و پشیلە ڕۆینە ژوورێ؛ تەماشایان کرد، ئەنگوستیلەکە لە قامکی جولەکەدایە، وەختێکی دەنوێ، ئەنگوستیلەکەی لە کەپۆی دەنێ. پشیلە هات بۆ سەگی گێڕاوە. سەگ گوتی: «وا مەسڵەحەتە، مشک کلکی خۆی لە ئەسپۆنێ وەر بدا. وەختێکی جووە دەنوێ، بچێ کلکی خۆی دە کەپۆی جوولەکەی بنێ، دەپشمێ؛ ئەنگوستیلەکە دەردەپەڕێ، ئەو وەختەی ئەتۆ پڕی بدەیە، بیهێنە دەرێ، لێ دەدەین، دەڕۆین». مشک چوو، کلکی خۆی دە ئەسپۆنێ وەردا، چوو کلکی خۆی دە کەپۆی جوولەکە نا. پشمی؛ ئەنگوستیلەکە دەرپەڕی. پشیلە پڕی دایە و وەدەرکەوت. مشکیش وەدووی کەوت؛ بەخۆشی خۆشی ئەنگوستیلەکەیان بردە کن سەگی. سەگ گوتی: «هێناتان؟» گوتیان: «بەڵێ». ئەنگوستیلەکەیان لە پێش سەگی دانا. سەگ هەڵی گرت، هاتنە سەر بەحرێ. پشیلە گوتی: «ئەنگوستیلەکەی بدەن بەمن، هەڵی گرم هەتا دەپەڕینەوە، ئەو وەختی دەیدەمەوە بە سەگی». سەگ گوتی: «بەتو هەڵناگیرێ، ئەمن هەڵی دەگرم». پشیلە گوتی: «زۆر دەترسم، لێت بکەوێ، ئەتو زۆر دەوەڕی هەر شتێکی ببینی پێی دەوەڕی». سەگ گوتی: «نا، ناوەڕم» لە ئاوێیان دا، تا گەیشتنە نێوەڕاستی ئاوێ. ماسییەک وەدەرکەوت، سەگ پێی وەڕی، ئەنگوستیلەکەی لێ دەئاوێ کەوت؛ ماسییەک قووتی دا، سەگ زۆر خەجاڵەت بوو، پشیلە گوتی: خوڵا غەزەبت لێ گرێ؛ نەمگوت زۆر دەوەڕی، ئەنگوستیلەکە دە ئاوێ دەکەوێ. ئەحمەد پادشا ئەو لەوبەری بەحرێ چاوەنۆڕی مەیە، ئەنگوستیلەی بۆ بەرینەوە. وێستا ئەوا خەجاڵەتی وی بووین» سەگ لە شەرمان هیچ قسەی پێ نەدەکرا. هاتن هەتا گەیشتنە ئەوبەری. چوونە کن ئەحمەد پادشای؛ لێی پرسین: «کوا ئەنگوستیلەکە؟» حیکایەتەکەیان بۆ گێڕاوە. ئەحمەد زۆر عاجز بوو تۆڕەوانێک لەسەر بەحرێ بوو؛ ئەحمەد چوو کنە وی بە نۆکەری. ڕۆژێ چوار ماسی دەستان؛ یەکی بۆ خۆی دەخوارد سێیەکانی دیشی دەدا بەدەعباکان. ڕۆژێکی ماسییەکیان دا بەوی؛ زگی دڕی تەماشای کرد، ئەنگوستیلەکەی لە زگی ویدایە، ئەنگوستیلەکەی هەڵگرت و سەگ و پشیلە و مشکی بانگ کرد. بۆی گێڕانەوە. زۆریان خۆشی خۆشی وێ کەوت؛ ئەحمەد پادشا دەستی بەسەر داهێنا، دێوەکان پەیدابوون؛ حوکمی لێ کردن گوتی: «وێستا خانووبەرەکەی خۆم دەوێتەوە». گوتیان: «زۆر چاکە». دێوەکان ڕۆیین، خانووبەرەکەیان هەڵگرت، هێنایانەوە جێی خۆی. ئەحمەد بە دێوەکانی گوت: «جووە و ژنەکەی بێنن». چوون هێنایانن لە پێش چاوی وی هەردووکیان شەققە کێشان، کەلاکەکانیان هاویشتە پێش سەگەکەی، خواردنی. ئەحمەد ئیدی بەخۆشحاڵی بەسەری برد. هیچ ژنی دیکەی نەهێنا، تۆبەی لە ژنێ کرد.
15	Vorwort.	ئۆسکار مان (1867-1917)	شێوەزاری کوردیی موکری	Im Verlaufe meiner in den Jahren 1901 bis 1903 ausgeführten Expedition nach Persien habe ich eine Reihe von persischen und kurdischen Mundarten des westlichen Iran untersucht, die sich in folgende vier Gruppen zusammenfassen lassen: 1. Mundarten der Provinz Fars, 2. die sogenannten Dialekte, 3. die Mundarten der Lur-Stämme, 4. die kurdischen Dialekte. Inwieweit innerhalb der ersten beiden Gruppen des weiteren die gesammelten Materialien einzuteilen und zusammenzufassen sein werden, wird erst die eingehendere Bearbeitung zeigen. Daß die Mundarten der Lur-Stämme im wesentlichen zwei verschiedene Typen aufweisen, habe ich in meiner Skizze dieser Dialekte in den Sitzungsber. d. Berliner Akad. d. Wiss. 1904, pag. 1 173 ff. dargelegt. Die auf persischem Gebiete gesprochenen kurdischen Mundarten teilen sich in drei große Gruppen, deren Verbreitungsgebiete an den gegenseitigen Grenzen zwar vielerlei allmähliche Übergänge und Verschmelzungen zeigen, die aber doch durch charakteristische Merkmale deutlich von einander geschieden sind. Die südlichste dieser Dialektgruppen bilden die Mundarten der Nomaden und teilweise auch der ansässigen Bevölkerung der heutigen Provinz Kirmanshah; die zweite Gruppe umfaßt die Mundarten der heutigen Provinz Kurdistan (Ardilan), ausschließlich des nördlichsten schmalen Landstriches, des Gebietes der Städte Bänä und Saqqiz nebst Umgebungen, dessen Idiome zur dritten Gruppe, dem sogenannten „Kirmanji“ dem Dialekt der Mukri-Kurden in und um Soujbulaq und der ihnen verwandten Stämme gehören. Weiter nördlich vom Mukri Gebiete, etwa von Urmia an nordwärts, hausen in Persien nur vereinzelte Kurdenstämme, deren Mundarten zu den weiter westlich auf türkischem Gebiete gesprochenen in Beziehung stehen. Diese näher zu untersuchen, war mir leider nicht vergönnt. Die angegebene Gruppierung der Mundarten gibt zugleich den Umriß der geplanten Veröffentlichung der gesammelten Materialien. Daß just der dritte Band der vierten Gruppe, der den Mukri-Dialekt behandelt, zuerst erscheint, hat vornehmlich darin seinen Grund, daß es geraten erschien, diese nicht nur .sprachlich wichtigen Texte möglichst bald zugänglich zu machen. Zudem hatte die Aufzeichnung und Bearbeitung in Soujbulaq etwas hastiger geschehen müssen, als es bei den anderen Sammlungen der Fall gewesen war, so daß ich bei der Herstellung des Druckmanuskriptes mich noch etwas auf mein Gedächtnis verlassen mußte. Der die Übersetzung der hier publizierten Texte enthaltende Band ist im Manuskript ebenfalls fertiggestellt und soll alsbald zum Druck gegeben werden. Die Durchführung der auf die Erforschung der westiranisciien Dialekte gerichteten Pläne ist nur möglich gewesen infolge der hochherzigen Förderung, die dem Unternehmen von Anbeginn an von allen Seiten her in so hohem Maße zuteil geworden ist. Seine Majestät der Kaiser hat durch. die Gewährung einer namhaften Beihülfe zu den Kosten der Expedition Allerhöchst Sein Interesse an dem Unternehmen kundzutun geruht. Auch ist es dem Unterzeichneten vergönnt gewesen. Seiner Majestät über die Ergebnisse der Reise mündlichen Bericht zu erstatten. Seine Exzellenz der Herr Kultusminister hat durch die Erteilung eines mehrjährigen Urlaubes nicht nur zur Ausführung der Reise selbst, sondern auch zur Bearbeitung der gesammelten Materialien die nötige Zeit gewährt und auch sonst dem Unternehmen kräftigste Förderung angedeihen lassen. Mein ehrerbietigster Dank gebührt der Königlich Preußischen Akademie der Wissenschaften, die sich meiner Pläne auf das wärmste angenommen, die nötigen Mittel bereitgestellt hat und bei den zuständigen Reichs- und Staatsbehörden für das Zustandekommen des Unternehmens allerwegen eingetreten ist. Auch hat die Akademie die zur Drucklegung nötigen Mittel bewilligt. Vor allem hat Herr Geheimrat Professor Dr. Sachau mich zu herzlichstem Danke verpflichtet. Er war es, der die Anregung zur systematischen Durchforschung der kurdischen Mundarten mir gegeben, der alle Vorbereitungen geleitet, alle entgegenstehenden Hindernisse mit nie ermüdender Energie zu beseitigen gewußt hat, und der auch während der Dauer der Expedition durch lebhafteste Anteilnahme an den Einzelheiten der Reise zur endgültigen Durchführung der Aufgabe wesentlich beigetragen hat. Einen großen Anteil an dem Gelingen des Unternehmens hat ferner die wohlwollende Unterstützung, die die Expedition durch die Regierung Sr. Maj. des Schah von Persien allerorten erfahren hat. Die Provinzialbehörden, insbesondere die Herren Gouverneure, haben, durch die Zentralregierung von meinen Reisen in Kenntnis gesetzt, stets und überall mir das aller größeste Entgegenkommen gezeigt, und so konnte ich in vollkommener Sicherheit fast das ganze westliche Persien bereisen, ohne auch nur die geringsten Unannehmlichkeiten zu erfahren. Wenn irgend etwas imstande ist, die Erinnerung an die unaus¬ bleiblichen Unbilden der Reise kurzerhand auszulöschen, so ist es die überaus liebenswürdige Aufnahme, die ich bei hoch und niedrig im Lande Iran überall gefunden habe.
16	V	ئۆسکار مان (1867-1917)	شێوەزاری کوردیی موکری	دەگێڕنەوە ڕێویێک شەوێکی چوو بۆ مریشک خواردنێ. چووە سەربانی خمخانێکی، لە ڕۆچنێڕا دە خمی کەوت. هەموو گیانی شین بوو. بە گونگەیدا وەدەرکەوت. تەماشای کرد هەموو گیانی شین بووە، چووە کن کەڵەبابی. کەڵەباب کوتی: «مام ڕێوی، بۆ کوێ دەچی؟» کوتی: «مەڵێ مام ڕێوی؛ بڵێ حاجی. تۆبەم کردووە؛ دەچمە حەجێ. ئەتۆش دەگەڵ خۆم دەبەم». کەڵەباب کوتی: «ئەمن حەجم لێ نەکەوتووە؛ نایەم». ڕێوی کوتی: «خێر؛ دەبێ بێی. خەرجت بۆخۆم دەکێشم». کەڵەباب لە ترسان نەیوێرا بڵێ نایەم، ڕەگەڵی کەوت. لە دڵی خۆیدا ددانی لە کەڵەباب تیژ کردبوو؛ بە زاهیری دوعای دەخوێند، زیکری دەکرد، تا کەڵەباب بزانێ ڕێوی تۆبەی کردووە. کەڵەباب لە ترسان هەر پێ دزیلکەی بوو؛ ڕۆین هەتا گەیشتنە مێشێکی تەماشایان کرد پەپوسڵەمانکەیەک لەسەر دارێیە. ماندوونەبوونی لە ڕێوی کرد. کوتی: «مام ڕێوی! ئۆغربێ». کەڵەباب کوتی: «مەڵێ مام ڕێوی بڵێ حاجی، ڕێوی تۆبەی کردووە، دەچێتە حەجێ. ئەمنیش دەگەڵ خۆی دەبا. ئەتۆش وەرە بچین». پەپووسڵەمانکە کوتی: «ڕاوەستن، دەچم خوڵا حافیزیێ لە ماڵێ دەکەم، زوو دەگەڕێمەوە». لەسەری ڕاوەستان هەتا دێتەوە. ڕێوی لە دڵی خۆیدا خۆشی خۆشیی بوو، دەیگوت: «دوو نێچیرم وەدەست کەوتووە». پەپووسڵەمانکە زوو گەڕاوە؛ ملی ڕێیان گرت و ڕۆین هەتا گەیشتنە سەر چۆمێکی؛ تەماشایان کرد مراوێک لە ئاوێدا هاتوچووی دەکرد. ماندوونەبوونی لێ کردن، کوتی: «بەخێر! بۆ کوێ دەچن؟» ڕێوی کوتی: «تۆبەم کردووە دەچمە حەجێ». کەڵەباب کوتی: «مراوی! ئەتۆش وەرە نیزیک مردنتە تۆبەیەکی بەحەق بکە، بەڵکی خوڵا بتبەخشێ». کوتی: «زەریفە، ئەمنیش دێم». لە ئاوێ وەدەرکەوت ڕەگەڵیان کەوت. ڕۆین هەتا گەیشتنە دارێکی؛ قشقەڵەیەک لەسەر دارێکی بوو، ماندوو نەبوونی لێ کردن، کوتی: «بۆ کوێ دەچن؟» کوتیان: «دە خزمەت ڕێویدا دەچینە حەجێ». کوتی: «ماڵو شێوێ، ئەنگۆ شێت بوون؛ ڕێوی هەمووتان دەخوا». کوتیان «نا؛ مام ڕێوی تۆبەی کردووە؛ هەموو ڕۆژێ بەڕۆژووە؛ لە ئاوی شەوێ پارێزێ دەکا. دەچێتە حەجێ». زۆریان دەبەر قەڵێ هەڵخوێند؛ ئاخری هاتە خوارێ. ڕەگەڵیان کەوت. ڕێوی لە ڕێیە هەر لەبەر خوڵای دەپاڕاوە. شەوێ گەیشتنە کێوێکی؛ شەوێ لەوێ مەنزڵیان گرت. ڕێوی کونێکی دیوە، هەمووی دەوێ کردن. بۆخۆی لە زارکی کونەکەی دانیشت. نیوەشەوێ زۆری برسی بوو؛ چونکی ئەوێ ڕۆژێ هیچی نەخواردبوو. زۆریش ماندوو ببوو، کوتی: «وێستا وادەی خواردنیانە». قشقەڵە لە ژوورێدا پێی گوتن: «ماڵوێرانینە، دیتان چلۆنو خۆ دەگیر خست؟ وێستا ڕێوی هەموومان بانگ دەکا. یەک یەکی دەمانخوا. هەر کەس مەردە خۆی نەجات بدا». ڕێوی هەوڵێ کەڵەبابی بانگ کرد کوتی: «وەرە، دوو سێ قسان بکە نەزیرێکم بۆ بگێڕەوە». کەڵەباب لە ترسان هاتە زارکی کونەکەی. ڕێوی کوتی: «کەڵەباب، ئەتوو بۆچی خەوت لە خەڵکی حەرام کردووە؛ نیوەشەوێ دەس دەکەی بەقیژەقیژێ؟ مەگەر ئەتوو چی وا دەکەی؟ مەگەر خوڵا ئەتۆی بۆیە دروس کردووە؟» کەڵەباب کوتی: «حاجی ڕێوی، ئەمن قازانجم هەیە بۆ خەڵکی، بۆ نوێژیان وەخەبەر دێنم، بۆ کاسبیان وەخەبەر دێنم». ڕێوی کوتی: «زەریفە، ئەو عوزرەت لێ قەبووڵ دەکەم؛ ئەمما ئەتۆ زۆر بێ شەرمی لەپێش چاوی بەنی ئادەمی سواری مریشکی دەبی شەرمێ لە شای ناکەی.» کەڵەباب دەستی بەقسان کرد؛ ڕێوی توند بەئەستۆی دا نووسا خنکاندی و خواردی دەمولوتی خۆی ئەستڕی، بانگی مراوی کرد. مراوی لە ترسان هاتەپێشێ. ڕێوی کوتی: «مراوی ئەتوو بۆ لە بەحراندا هەر چشتی خۆش دەخۆی، گوێ نادەیە کەس؟» مراوی لە ترسان لەرزی، لەسەرڕا بەعەرزێدا کەوت. ڕێوی ئەویشی گرت خواردی. زاری کونەکەی گرتەوە، نەیەڵێ ئەوانی دیکە بڕۆن. بانگی پەپووسڵەمانکەی کرد، گوتی: «وەرە، سەرگوزەشتێکم لە حیکایەتی سولەیمان پێغەمبەری بۆ بگێڕەوە، ئەتوو زۆر خزمەتی ویت کردووە». پەپووسڵەمانکە لە ترسان هاتەدەرێ. ڕێوی کوتی: «ئەتوو ئەو تاجە چییە لەسەرخۆت ناوە؛ مەگەر ئەتوو پاشای یا وەزیری؟ درۆیان دەکەی؛ دەڵێی ئەمن زۆرم خزمەتی سولەیمان پێغەمبەر کردووە». گورجێکی گرتی و خواردی. بەری بەیانی بوو، ڕێوی زۆری برسی ببۆوە، بانگی قشقەڵەی کرد، گوتی: «وەرە پێشێ». قشقەڵە لە ترسان هاتە پێشێ. ڕێوی کوتی: «ئەتۆ بۆچی زەرعاتی خەڵکی دەخۆی، وە هێلکەی ئەوان دەدزی؟ مەگەر خەڵکی کاسبێ بۆ توو دەکا؟» قشقەڵە کوتی: «ڕاستی گوناهم زۆرە ئەمما لە ڕێی خزمەتییەوە شتێکت پێ دەڵێم؛ لە پاشان کەیفی خۆتە». ڕێوی گوتی: «بڵێ بزانم». قشقەڵە گوتی: «کەڵەباب و مریشکێکم پێ شک دێ لە زەمانی حەزرەتی ئادەمییەوە ماون هەتا ئەوڕۆ. ئەگەر ئیزنم بدەی، دەچم، بۆتیان دێنم؛ لە پێشدا ئەوان بخۆ، لە پاشان ئەمنیش بخۆ». ڕێوی گوتی: «زەریفە زۆرم برسییە، زوو وەرەوە؛ ئەگەر بێی ئەو کارەی بکەی، ناتخۆم». قەڵ ڕۆی چووە دێیەکی. سبحەینەی زوو بوو دوو سەگ لە حەسارێکیدا گەپیان دەدا؛ خۆی بەسەیەکان نیشان دا؛ سەیەکان ڕەدووی کەوتن. بەقەستی زۆر بە قندە قندە دەڕۆیی، هەتا وەدووی کەوتن هێنانی هەتا گەیشتنە ڕێوییێ؛ قەڵ ئیشارەتی کرد لە ڕێوییێ، گوتی: «ئەوەتان». ڕێوی کە سەگەکانی دی، دەستی هەڵوەشاند، گوتی: «قبووڵە، مەیانهێنە پێشێ. قشقەڵە بە قسەی نەکرد، ڕێویی بە سەیەکان نیشان دا؛ سەیەکان وەدووی کەوتن، ڕێویان کوشت. تۆڵەی ئەو دەعبایانەیان لێ کردەوە. بۆیە وێستا ڕێوی ئەگەر سەگی تێ بەردەدەن، دەستی هەڵدەوەشێنێ.

End of preview. Expand in Data Studio

Vejîn Kurdish Sorani Literature Dataset

Vejîn Kurdish Sorani Literature Instructions Dataset

Overview

The Vejîn Kurdish Sorani Literature Dataset is a collection of over 22,000 text entries in Kurdish Sorani, sourced from the digital library VejînBooks. This dataset aims to preserve and share Kurdish literary and historical texts, making them accessible for natural language processing (NLP) tasks, linguistic research, and cultural studies. It includes poetry, prose, and other writings by prominent Kurdish authors, organized in a structured JSON format suitable for AI model training, such as fine-tuning large language models (LLMs) to understand and generate Kurdish Sorani text.

Dataset Description

This dataset was compiled by scraping text content from https://books.vejin.net/ck/books/, a platform dedicated to collecting and digitizing Kurdish literary and historical works. Each entry represents a unique text (e.g., a poem, chapter, or short piece) extracted from books available on the site. The data has been processed to remove duplicates and formatted into a single JSON file for ease of use.

Key Statistics

Number of Entries: Approximately 22,727
Language: Kurdish Sorani (Central Kurdish)
Source: VejînBooks
Format: JSON

Data Structure

The dataset is stored in a single JSON file, kurdish_sorani_dataset.json, with the following structure:

[
    {
        "id": "8730",
        "title": "قوربان جەژنەکەی قوربانەن ئیمڕۆ",
        "author": "عارف عورفی (1896-1961)",
        "book": "دیوانی عارف عورفی",
        "content": "پەرێ زامی دڵ دەرمانەن ئیمڕۆ\n"
    },
  {
    "id": "8731",
    "title": "قەد مەکە تۆبە ئەگەر مەییت بێ",
    "author": "عارف عورفی (1896-1961)",
    "book": "دیوانی عارف عورفی",
    "content": "قەد مەکە تۆبە ئەگەر مەییت بێ\nسەد تۆبەی پەشیمانی لە دووی دێ\nگوڵ دەمکاتەوە بولبول بخوێنێ\nئەو ساتە تۆبە کەی ڕەوا ئەبێ"
  },
    ...
]

Fields

id: A unique, auto-incremented identifier (string) starting from "1" for each entry.
title: The title of the text (e.g., poem or chapter name).
author: The author’s name, including birth-death years where available (e.g., "هەژار (1921-1991)"), derived from the filename and file content.
book: The book or collection the text belongs to (e.g., "بۆ کوردستان"), extracted from the filename and file content.
content: The full text content, starting from the title line to the end, preserving line breaks and Kurdish Sorani characters.

Source and Collection Process

The data originates from VejînBooks, a Kurdish digital library focused on preserving literary and historical texts. The collection process involved:

Web Scraping: Fetching text content from individual book pages (e.g., https://books.vejin.net/ck/text/<id>) over a range of IDs (up to 35,722 with gaps for non-existent pages).
File Generation: Saving each text as a .txt file with metadata in the filename (e.g., هەژار (1921-1991)_بۆ کوردستان_نامەوێ بۆ من ببارێ هەورێ_35690.txt).
Processing: Converting the files into a JSON format, assigning sequential IDs, and removing duplicates based on content hashes.

The original filenames included a numeric ID from the URL, but this was replaced with sequential IDs (1, 2, 3, ...) to create a cleaner dataset.

Usage

This dataset is ideal for:

NLP Tasks: Fine-tuning LLMs (e.g., GPT, BERT) for Kurdish Sorani text generation, translation, or sentiment analysis.
Linguistic Research: Studying Kurdish Sorani syntax, vocabulary, and literary styles.
Cultural Preservation: Providing access to Kurdish literature for educational and archival purposes.

Example Use Case

Load the dataset in Python using Hugging Face’s datasets library:

from datasets import load_dataset

dataset = load_dataset("rzgar/kurdish_sorani_literatures")
ckb_books = dataset['train']

book_title = ckb_books[0]['title']
book_author = ckb_books[0]['author']
book_content = ckb_books[0]['content']

License

This dataset is shared under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License (CC BY-SA 4.0). Users are free to use, adapt, and share the data, provided attribution is given to the source (VejînBooks and the dataset creator) and derivative works are shared under the same license.

Acknowledgments

Source: Thanks to VejînBooks for making Kurdish literary texts available online.

I owe an immense debt of gratitude to the dedicated volunteers who made this dataset possible. These individuals, from various cities across Iran, Iraq, and beyond, painstakingly digitized old Kurdish Sorani texts by typing them out from physical books—a labor-intensive process requiring countless hours of effort and a deep commitment to preserving Kurdish literary heritage. Their selfless work through VejînBooks has ensured that these valuable texts are accessible to the world, and this dataset stands as a testament to their contribution to Kurdish culture and language.

Contributors

The following table lists the contributors who volunteered their time and skills to digitize the texts that form the backbone of this dataset:

Name in Kurdish Sorani	Name in Latin	Location
ئاسۆ مەحموودی	Aso Mehmoudi	Mariwan, Iran
هۆزان عەزیزی	Hozan Azizi	Khane, Iran
نەشمیل دژدەمە	Nashmil Dzhdama	Mariwan, Iran
محەممەد ئیسماعیلنەژاد	Mohammad Ismailnezhad	Bukan, Iran
حامید کۆنەپۆشی	Hamid Konaposhi	Mariwan, Iran
ڕێبوار هەورامی	Rebwar Hawrami	Paveh, Iran
کەماڵ ڕەحمانی	Kamal Rahmani	Khane, Iran
حسەین حسەینی	Hussain Husseini	Mariwan, Iran
هێمن سەمەدی	Heman Samadi	Mariwan, Iran
سومەییە نیکپوور	Sumayya Nikpoor	Mariwan, Iran
ڕۆژین خوشاب	Rozhin Khushab	Mariwan, Iran
زانا غەفووری	Zana Ghafoori	Mariwan, Iran
فەرهاد ڕاوش	Farhad Rawsh	Mariwan, Iran
ئایدا هوژەبری	Aida Hozhabri	Mariwan, Iran
هدیە حەکیمی	Hediya Hakimi	Sanandaj, Iran
محەممەد خزری ئەقدەم	Mohammad Khezri Aghdam	Mahabad, Iran
ئەحمەد کەریم	Ahmed Karim	Sulaymaniyah, Iraq
زریان سەرچناری	Zryan Sarchnari	Sulaymaniyah, Iraq
فەرزانە عەبدوڵڵازادە	Farzaneh Abdullahzadeh	Khane, Iran
نووشین مەحموودی	Noshin Mahmoudi	Javanrud, Iran
نوسەیبە عەبدی	Nusayba Abdi	Mariwan, Iran
سارا خەنشا	Sara Khansha	Shno, Iran
غەفوور پیرزادە	Ghafoor Pirzadeh	Mahabad, Iran
مەنسوور ئەسەدی	Mansoor Asadi	Bukan, Iran
هەڵاڵە نەویدی	Halala Navidi	Paveh, Iran
کۆچەر بیرکار	Kocher Birkar	Cambridge, UK
گوڵزار مینوویی	Gulzar Minoui	Mariwan, Iran
محەممەد حەلیمی	Mohammad Halimi	Baneh, Iran
زوهرە کەرەمی	Zohreh Karami	Paveh, Iran
سۆران غەفووری	Soran Ghafoori	Mariwan, Iran
شەیدا خاڵە	Shaida Khala	Bukan, Iran
دڵنیا قادری	Dilnya Qaderi	Mariwan, Iran
بوشرا مەنووچێهری	Bushra Manouchehri	Javanrud, Iran
نەسرین خالدیان	Nasrin Khaledian	Qorveh, Iran
نەسرین ڕەحمانی	Nasrin Rahmani	Khane, Iran
پرشنگ مستەفازادە	Pershang Mostafazadeh	Bukan, Iran
ئارەش مێهرەبان	Aresh Mehraban	Mariwan, Iran
حەسیبە سەییدی	Hasiba Seydi	Saqqez, Iran
هەستیار جەلیلزادە	Hastyar Jalilzadeh	Mariwan, Iran
سۆما بەختیاری	Soma Bakhtiari	Saqqez, Iran
ئیحسان ئیزەدی	Ihsan Izadi	Rawansar, Iran
زیاد ئەسعەد	Ziad Asaad	Rawanduz, Iraq
پەیمان عەلیپوور	Peyman Alipour	Khane, Iran
مەجید سەییدی	Majid Seydi	Mariwan, Iran
عەبدولواحید فەتاحی	Abdulwahid Fattahi	Naghadeh, Iran
محەممەدئەمین شاسەنە	Mohammad Amin Shasanam	Bukan, Iran
سەرکەوت غەفووری	Sarkawt Ghafoori	Mariwan, Iran
دیاکۆ ڕەحمانی	Diako Rahmani	Khane, Iran
ڤیان مورادی	Viyan Moradi	Mariwan, Iran
هەرەوەز ڕەنجبەر	Harawaz Ranjbar	Sulaymaniyah, Iraq
مورتەزا مورادی	Morteza Moradi	Javanrud, Iran
ئاسۆ پیری	Aso Piri	Kamyaran, Iran
ئیسماعیل ڕاجی	Ismail Raji	Sulaymaniyah, Iraq
عەبدولباسیت عەبدوڵڵا	Abdulbasit Abdullah	Sulaymaniyah, Iraq
عەبدولباسیت ڕەحمانی	Abdulbasit Rahmani	Khane, Iran
سەیران سەعیدپوور	Seyran Saeedpoor	Mariwan, Iran
ناسێح خوسرەوی	Naseh Khosravi	Mariwan, Iran
سروە ئەمین ساڵەحی	Sarwa Amin Salehi	Mariwan, Iran
عەلی بایەزیدی	Ali Bayazidi	Mahabad, Iran
موبین ساڵحی	Mobin Salehi	Kermanshah, Iran
ئارۆز بەکر کەریم	Aroz Bakr Karim	Sulaymaniyah, Iraq
شیما ئەرکیان	Shima Arkian	Mahabad, Iran
مەهتاب خوسرەوی	Mahtab Khosravi	Mariwan, Iran
ئارەزوو فەتحی	Arezoo Fathi	Mariwan, Iran
سروە دەستووم	Sarwa Dastoom	Mariwan, Iran
هاوژین مەولوودی	Hawzhin Moloudi	Mariwan, Iran
سەیران حسەینی	Seyran Husseini	Mariwan, Iran
نەسرەت دژدەمە	Nasrat Dzhdama	Mariwan, Iran
مەهناز عەبدوڵڵاهی	Mahnaz Abdullahi	Bukan, Iran
سامرەند ئەحمەدزادە	Samrand Ahmadzadeh	Mahabad, Iran
هاوین شێخی	Havin Sheikhi	Bukan, Iran
چیا دانش	Chia Danish	Mariwan, Iran
ئارام مستەوفی	Aram Mostofi	Paveh, Iran
شەهێن غەفووری	Shaheen Ghafoori	Mariwan, Iran
ئارمین شەریفی	Armin Sharifi	Mariwan, Iran
دڵشاد ڕەحمان	Dilshad Rahman	Mariwan, Iran
جەماڵ کاڕەشی	Jamal Kareshi	Bukan, Iran
خوسرەو مەعرووفی	Khosrow Maroufi	Mahabad, Iran
دارا کەریمی	Dara Karimi	Mariwan, Iran
بیلال فەتاحی	Bilal Fattahi	Mariwan, Iran
پێشەوا پەرتەو	Peshawa Partaw	Mariwan, Iran
جەهانگیر دانشی	Jahangir Daneshi	Mariwan, Iran
چنوور ساسانی	Chenoor Sasani	Mariwan, Iran
ئارام ساڵحی	Aram Salehi	Mariwan, Iran
پژمان ئیسماعیلنژاد	Pezhman Ismailnezhad	Mahabad, Iran
ئیدریس ڕاستی وەیس	Idris Rasti Ways	Mariwan, Iran
ئەمیر دانشوەر	Amir Daneshmand	Mariwan, Iran
ئوسامە بووتیمار	Osama Bootimar	Mariwan, Iran
سروە سەلامی	Sarwa Salami	Mariwan, Iran
سنوور دانشخا	Snoor Daneshkha	Mariwan, Iran
محەممەد شەفیعی	Mohammad Shafiei	Badra, Iraq
مونیب پەژووهی	Munib Pazhohi	Mariwan, Iran
میلاد مەحموودنژاد	Milad Mahmoudnejad	Mariwan, Iran
کامیل سەفەریان	Kamil Sefarian	Mariwan, Iran
گوڵبەهار داربۆی	Gulbahar Darboy	Mariwan, Iran

Contact

For questions or contributions, please open an issue on this Hugging Face repository.

Downloads last month: 57

Size of downloaded dataset files:

58 MB

Size of the auto-converted Parquet files:

26.8 MB

Number of rows:

22,727